LEXO PA REKLAMA!

SHKARKO APP

App Store
Google Play

E fundit!

x

Revolucioni i 1956-ës/ Kur hungarezët u ngritën kundër komunizimit dhe diktatit sovjetik

27 Tetor 2019, 08:00, Blog CNA
Revolucioni i 1956-ës/ Kur hungarezët u ngritën kundër

Kryengritja Hungareze e vitit 1956, ishte një revoltë spontane mbarëkombëtare, kundër qeverisë komuniste vendase, dhe politikave të imponuara nga Bashkimi Sovjetik. Ajo nisi me një protestë të studentëve, e cila tërhoqi shpejt mijëra mbështetës të tjerë, që marshuan në qendër të Budapestit.

Një delegacion studentor, hyri më pas në godinën e radios shtetërore, në përpjekje për të transmetuar kërkesat e tyre. Por ata u arrestuan, dhe kur demonstruesit jashtë kërkuan lirimin e tyre, mbi ta u qëllua nga Policia e Sigurimit të Shtetit (AVH). Lajmi u përhap shumë shpejt, dhe kaosi e dhuna shpërthyen shpejt në të gjithë kryeqytetin.

Po si u mbërrit në atë rebelim? Pas Luftës së Dytë Botërore, Hungaria ra nën sferën e ndikimit sovjetik, dhe u pushtua nga Ushtria e Kuqe. Deri në vitin 1949, sovjetikët qëndruan në vend, si pjesë e një ?traktati të ndihmës së ndërsjellë?, që i dha Moskës të drejtën e një pranie të vazhdueshme ushtarake.

Por kjo siguroi edhe kontrollin politik të vendit. Hungaria e nisi periudhën e pasluftës si një demokraci e lirë shumëpartiake. Zgjedhjet e vitit 1945 prodhuan një qeveri koalicioni nën drejtimin e kryeministrit Zoltán Tildi. Edhe pse morën 17 për qind të votave, komunistët e sabotuan me sa mundën punën e qeverisë.

Ministri i brendshëm komunist Lazlo Rajk, themeloi polici sekrete hungareze, që nisi të përdorte metodat e frikësimit, akuzat e fabrikuara, burgosjet dhe torturat, për të shtypur çdo lloj kundërshtiomi. Periudha e shkurtër e demokracisë shumëpartiake mori fund, kur Partia Komuniste Hungareze u bashkua me atë Socialdemokrate, për të krijuar Partinë e Punëtorëve Hungarezë.

Ajo shpalli themelimi e Republikës Popullore të Hungarisë. Kështu, Hungaria u bë një shtet komunist, nën udhëheqjen fuqimisht autoritare të Matjash Rakosh. Policia sekrete ndërmorri një seri spastrimesh, ku disidentët u denoncuan si ?titoistë? ose ?agjentë të Perëndimit?.

Ata u detyruan të rrëfejnë ?fajet? e tyre në gjyqet e hapura për popullin. Mijëra hungarezë u arrestuan, torturuan, u burgosën në kampet e përqendrimi ose u ekzekutuan, përfshirë themeluesin e AVH, Lazlo Rajk. Qeveria e Rakosh, e politizoi tërësisht sistemin arsimor në vend, në mënyrë që të mbante nën kontroll shtresat e arsimuara .

Studimi i gjuhës ruse dhe propagandës komuniste, u bënë të detyrueshme në shkolla dhe universitete. Shkollat ??fetare u shtetëzuan, dhe drejtuesit e kishave u zëvendësuan me besnikët e qeverisë. Ndërkohë ekonomia hungareze e pasluftës, pati shumë sfida.

Hungaria ra dakord t?i paguajë 300 milionë $ dëmshpërblime lufte Bashkimin Sovjetik, Çekosllovakisë dhe Jugosllavisë, si pjesë e aleancës së Boshtit. Kjo përbënte 19-22 përqind të PBB-së. Moska e pengoi Budapestin të bënte tregti me Perëndimin, apo të perfitonte ndihma nga Planit Marshall.

Nën sundimin e komunistëve, monedha hungareze u zhvlerësua shumë, ndërsa në vitin 1952,

të ardhurat reale ranë me 60 për qind në krahsim me vitin 1938. Pakënaqësia e qytetarëve u rrit shumë. Vdekja e Stalinit në marsin e 1953-it, solli një periudhë liberalizimi të moderuar në shumicën e vendeve komuniste.

Në Hungari, reformatori Imre Nagi zëvendësoi Rakosh si kryeministër. Sidoqoftë, ky i fundit mbeti sekretar i përgjithshëm i partisë, dhe ia doli të sabotonte shumicën e reformave të Nagit.

Rakosh u shkarkua nga detyra në korrikun e vitit 1956, pak muaj pas fjalimit të famshëm të Hrushovit në Moskë, ku ai denoncoi kultin e individit të Stalinit.

Në qershorin e atij viti, një kryengritje e dhunshme e punëtorëve polakë në Poznan, u shtyp me forcë nga qeveria komuniste. Në përgjigje të kërkesave popullore për reforma, në tetor qeveria caktoi në krye komunistin reformist të rehabilituar V?adis?lav Gomu?ka. Ai kërkoi dhe mori disa lëshime nga Moska.

Kjo i inkurajoi shumë hungarezët për lëshime të ngjashme. Pasditen e 23 tetorit 1956, mbi 20 mijë protestues u mblodhën në qendër të Buapestit. Peter Veres, Presidenti i Unionit të Shkrimtarëve, lexoi një manifest për turmën, ku mes të tjeracve shkruhej:?Ne zotohemi, dhe betohemi, se nuk do të mbetemi më skllevër!?.

Shumë shpejt turma mbërriti në 200 mijë njerëz. Pas reagimit të ashpër të policisë, situata doli jashtë kontrollit. Sekretari i Partisë Komuniste Hungareze Erno Gero kërkoi ndërhyrjen e ushtrisë sovjetike. Në orën 2 të mëngjesit të 24 tetorit, tanket sovjetike hynë në Budapest.

Revolucionarët e armatosur, ngritën shpejt barrikada për të mbrojtur kryeqyetin. Mëngjesin e 24 tetorit, ata kishin kapur disa tanke. Imre Nagi bëri thirrje përmes radios t?i jepet fund dhunës, dhe premtoi të fillojë reformat politike, që ishin premtuar 3 vjet më parë. Por popullsia vazhdoi të armatosej, ndërsa luftimet u përshkallëzuan.

Qytetarët hungarezë luftonin kundër tankeve sovjetike, duke përdorur shishet Molotov në rrugët e ngushta të Budapestit. Në gjithë vendin, u ngritën këshillat revolucionare, që morën autoritetin e qeverisjes vendore, dhe bënë thirrje për greva të përgjithshme.

Simbolet komuniste si ylli i kuq dhe përmendoret e Stalinit u hoqën, ndërsa librat komunistë u dogjën. Më 27 tetor, Nagi njoftoi formimin e një qeveri të re, që përfshinte disa ministra jo-komunistë. Ajo nxorri jashtë ligjit policinë sekrete dhe sistemin mono-partiak. U liruan shumë të burgosur politikë, ndërsa partitë e nxjerra më herët jashtë ligjit u përfshinë në koalicionin qeverisës.

Duke iu frikësuar një efekti domino në gjithë bllokun komunist, Moska vendosi të shtypë sa më shpejt rebelimin. Pesë divizioneve ovjetike që ndodheshin prej kohësh në Hungari, iu bashkuan 12 divizone të reja, të përbëra nga trupa që vinin nga Azia Qendrore, ku shumica nuk dinin asnjë nga gjuhët evropiane. Në orën 3 të mëngjesit të datës 4 nëntor 1956, tanket sovjetike depërtuan në Budapest.

Pavarësisht rezistencës së fortë, kryengritësit u mposhtën. Gjatë rebelimit, humbën jetën mbi 2500 hungarezë dhe 722 trupa sovjetike, dhe mijëra të tjerë u plagosën. Pas shtypjes së rebelimit, drejtimin e vendit e mori filo-sovjetiku Janosh Kadar, që do të qëndrojë në detyrë deri në vitin 1988, në prag të shembjes së regjimit./Përshtati në shqip CNA.al

Lajmet e fundit nga