Cila është gjuha më e vjetër që flitet ende sot?

10 Qershor 2023, 19:30, Kuriozitete CNA

Cila është gjuha më e vjetër që flitet ende sot?

Foto ilustruese

Fjalët e folura nuk lënë gjurmë fizike, ndaj gjetja e origjinës së gjuhëve njerëzore mund të jetë një mision i ndërlikuar. Po ashtu, gjuha është në ndryshim të vazhdueshëm, dhe fjalët dhe kuptimi i tyre transformohen dhe ndryshojnë me kalimin e brezave. Gjithsesi sot ekzistojnë një sërë gjuhësh që datojnë nga kohërat e lashta dhe që vazhdojnë të fliten ende sot.

Hebraishtja

Hebraishtja është gjuha e shenjtë e shkrimeve hebraike. Me një moshë mbi 3000 vjeçare, format më të hershme të saj shfaqen në tekst rreth vitit 1200 p.e.s. Fillimisht u përdor vetëm nga studiues fetarë, por më pas u bë gjuha e përditshme e izraelitëve të lashtë.

Rreth vitit 400 të Erës Sonë, hebraishtja pushoi së qeni një gjuhë e zakonshme e folur dhe u bë gati një gjuhë e vdekur. Megjithatë, ngritja e Sionizmit në epokën moderne siguroi një rigjallërim të gjuhës dhe tani flitet nga 9 milionë njerëz, veçanërisht në Izrael, ku është gjuha zyrtare.

Sanskritishtja

Sanskritishtja është një gjuhë tjetër që lindi nga feja në kohët e lashta, duke shërbyer si gjuha popullore e Vedave, shkrimet e shenjta të Hinduizmit, si dhe tekstet historike të budizmit dhe xhainizmit. Tekstet hindu u shkruan rreth vitit 1200 Para Erës Sonë, gjë që do të thotë se ekziston një histori e regjistruar e gjuhës që daton mbi 3000 vjet më parë.

Ajo flitet ende sot në një formë, megjithëse kryesisht nga priftërinjtë hindu gjatë ceremonive fetare. Vlerësohet se mund ta flasin më pak se 1 për qind e indianëve, ndërsa vetëm 14.000 njerëz e përshkruajnë atë si gjuhën e tyre kryesore. Gjithsesi, trashëgimia e saj vazhdon. Sanskritishtja i përket një familjeje të gjerë të njohur si gjuhët indo-evropiane, dhe kjo do të thotë se ka lidhje të qarta me anglishten, frëngjishten, portugalishten, spanjishten, rusishten dhe shumë gjuhë të tjera që fliten gjerësisht në Evropë.

Tamile

Rreth 80 milionë njerëz ende flasin tamilisht si një gjuhë e përditshme, një fakt shumë mbresëlënës, duke pasur parasysh se literatura më e hershme tamile - Tolk?ppiyam - daton që në vitin 300 Para Erës Sonë. Ajo flitet ende kryesisht në Sri Lanka dhe në shtetin më jugor të Indisë.

Greke

Në një formë a tjetrën, greqishtja është në përdorim të paktën që nga viti 1300 Para Erës Sonë. Forma e saj klasike është dukshëm e ndryshme nga gjuha që flitet sot në Greqi, edhe pse shumica e folësve të rrjedhshëm të saj duhet të jenë në gjendje të kuptojnë gjuhën e greqishtes helenistike. Megjithatë, forma e njohur si dialekti e Atikës, një nga format më të vjetra e folur nga Sokrati, ka të ngjarë të jenë shumë e ndryshme nga ajo e folësve të sotëm të greqishtes moderne.

Arabisht

Arabishtja ka luajtur një rol jashtëzakonisht të spikatur në historinë botërore. Format e hershme të arabishtes datojnë që në shekullin VIII Para Erës Sonë. Por kjo gjuhë pësoi ndryshime të rëndësishme gjatë shekujve, sidomos shekujve III-VI të Erës sonë.

Fillimisht u shfaq në veriperëndim të Gadishullit Arabik, dhe është një anëtare e familjes së gjuhëve semite, e cila përfshin gjithashtu hebraishten dhe aramaishten. Si gjuha kryesore e teksteve fetare islame, sot rreth 371 milionë njerëz në mbarë botën flasin arabisht si gjuhën e tyre amtare. Shumë më tepër e flasin si një gjuhë të dytë, për shkak të rëndësisë së saj në fenë islame.

Kineze

Nuk ka një asnjë gjuhë të vetme kineze, edhe pse shumica e njerëzve në Kinë flasin një formë moderne të standardizuar të kinezishtes Mandarin. Po ashtu ka një mori dialektesh rajonale që fliten ende gjerësisht, si Yue (Kantonisht), Xiang (Hunane), dialekti Min, dialekti Gan, dialekti Wu dhe Kejia.

Megjithatë, ato e kanë origjinën tek kinezishtja e vjetër. Disa nga përdorimet më të hershme të njohura të mbishkrimeve me karakter kinez janë gjetur në zhguallë breshkash që datojnë të paktën nga viti 1123 para Erës Sonë, gjë që sugjeron se gjuha e shkruar kineze ka ekzistuar për më shumë se 3000 vjet.

Latinisht

Gjuha proto-italike evoluoi në latinishten e vjetër rreth viteve 750 deri në 100 Poara Erës Sonë, duke u bërë përfundimisht latinishtja klasike e përdorur në Republikën Romake të vonë dhe Perandorinë Romake të hershme midis viteve 100 p.e.s dhe 450 të Erës Sonë.

Nga shekulli VI-IX të erës sonë, gjuha evoluoi në gjuhët moderne romane, si italishtja, spanjishtja, portugalishtja dhe frëngjishtja. Edhe pse latinishtja nuk flitet më si gjuhë e parë, ajo ka arritur që të shmangë shndërrimin në një gjuhë të vdekur falë interesit të madh për tekstet e lashta dhe ndikimit të gjerë të latinishtes në kulturën evropiane.

Euskera

Euskera konsiderohet gjerësisht nga studiuesit si gjuha më e vjetër ende e gjallë në Evropën Perëndimore. Ajo flitet nga rreth 700.000 njerëz në Vendin Bask, një komunitet autonom i vendosur në malet Pirenej midis kufijve të Francës dhe Spanjës. Mosha e saktë e saj është një mister, pasi ajo nuk ka lidhje me asnjë gjuhë tjetër ekzistuese. Megjithatë, kjo e bën një gjuhë magjepsëse për gjuhëtarët, pasi është një nga gjuhët e pakta të mbijetuara të Evropës, përpara se të dominonin gjuhët indo-evropiane./ Përshtatur nga CNA