Lidershipi i SHBA-së, jetik për të shmangur valën e re të dhunës në Ballkan

10 Nëntor 2021, 09:35, Blog CNA

Lidershipi i SHBA-së, jetik për të shmangur valën e re

Nga Ismael ?idi?, Vesko Garçevic & Drilon S.Gashi ?Just Security?

Viti i ardhshëm do të shënojë 30 vjetorin, që kur Shtetet e Bashkuara e njohën Bosnje Hercegovinën si një shtet të pavarur dhe sovran. Ushtria e dominuar nga serbët e Jugosllavisë në shpërbërje e sipër, kishin nisur tashmë luftën kundër shpalljes së pavarësisë nga Kroacia, si dhe kishte nisur të sulmonte Bosnjën.

Konflikti u bë shndërrua një nga luftërat më vdekjeprurëse dhe më shkatërruese të Jugosllavisë. Në fund, SHBA-ja ndihmoi në sigurimin e paqes në Bosnje nëpërmjet Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit. Të njëjtën gjë Amerika bëri edhe në Kosovë me ndërhyrjen e NATO-s në vitin 1999, dhe me arritjen e Marrëveshjes së Rambujesë, e cila i dha fund konfliktit me serbët.

Me njohjen e mëvonshme të Malit të Zi dhe Kosovës, SHBA-ja e zgjeroi patronazhin e saj diplomatik në gati gjithë Ballkanin Perëndimor. Por ndërsa Shtetet e Bashkuara u tërhoqën në favor të lidershipit të Bashkimit Evropian në rajon, dhe teksa BE-ja e ka ndalur tashmë zgjerimin e saj të mëtejshëm, forcat nacionaliste serbe që dikur nxitën konfliktet e dhunshme, janë duke u bërë sërish shumë aktive.

Ndaj është koha që Uashingtoni ta cilësojë si prioritare këtë çështje,dhe të ndërhyjë si për të ruajtur trashëgiminë e saj, ashtu edhe për të ndihmuar në përkrahjen e perspektivave të paqes së përhershme në Evropë. Përfaqësuesi i ri i lartë i komunitetit ndërkombëtar në Bosnje, Kristian Shmid, sapo e ka paralajmëruar OKB-në për kërcënimin ?shumë real? të një konflikt të ri në këtë vend.

Por në rrezik është i gjithë rajoni, dhe shkaktari është sërish një ideologji nacionaliste serbe e ringjallur. Ndërhyrjet politike dhe ushtarake në kohën e duhur në të kaluarën e afërt të rajonit,e kanë vërtetuar rëndësinë e një qasjeje pro-aktive perëndimore.

Marrëveshja e Dejtonit e vitit 1995 i dha fund gjenocidit në Bosnje, fushata më e keqe e mizorive në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore. Fushata e bombardimeve të NATO-s në vitin 1999 kundër forcave jugosllave dhe serbe, i dha fund spastrimit etnik, dhe tentativës për gjenocid ndaj shqiptarëve të Kosovës.

Ndërsa ndërhyrjet e udhëhequra nga SHBA-ja në dekadën e fundit të shekullit XX-të sollën fundin e armiqësive, perspektivat e integrimit të rajonit në NATO dhe BE, u bënë realiste, dhe shtetet krijuan një axhendë ambicioze, për t?i transformuar vendet e tyre në demokraci liberale.

Ato shënuan një përparim të jashtëzakonshëm, veçanërisht në dekadën e parë të këtij shekulli. Por sot zgjerimi i BE-së ka ngecur në vend, duke e reduktuar ndikimin e Brukselit, dhe duke zbehur motivimin e liderëve në rajon për të zhvilluar dhe reformuar vendet e tyre. Madje kjo mund të çojë në një konflikt të ripëtërirë.

Mungesa e një angazhimi konkret dhe të përafërt në kohë për anëtarësimin përfundimtar të vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE, e ka inkurajuar Serbinë të ndërmarrë një agresion të ri në rajon, teksa e ka lehtësuar zgjerimin e ndikimin dashakeq ekonomik dhe ushtarak të Rusisë dhe Kinës .

Pavarësia, sovraniteti dhe integriteti territorial i Bosnjës, Kosovës dhe Malit të Zi, janë nën kërcënimin e drejtpërdrejtë të një regjimi revanshist në Serbi, që rrezikon gjithashtu angazhimet e SHBA-së për paqen dhe stabilitetin në Evropën Juglindore.

Gati 3 dekada pas luftërave që shkatërruan rajonin, lidershipi i SHBA-së në rajon është më i nevojshëm tani se kurrë më parë. Ideologjia e djeshme nacionaliste e ?Serbisë së Madhe?, e cila i parapriu Luftës së Parë Botërore, dhe që mbështeti gjenocidin dhe spastrimin etnik të luftërave më të fundit në ish-Jugosllavi, është shndërruar në ?Srpski Svet? ose ?Bota Serbe?, siç artikulohet nga Ministri i Brendshëm i Serbisë Aleksandar Vulin në një fjalim të rë mbajtur në korrik në praninë e presidentit serb Aleksandar Vucic.

Sipas Vulin, detyra e gjeneratës aktuale politike është të krijojë një ?botë serbe?, që do të bashkonte të gjithë serbët, pavarësisht se ku jetojnë ata. Ndërkohë pak ditë më vonë, ai u përpoq të tërhiqej, duke thënë se ?Serbia do të bashkohet në mënyrë paqësore… kur këtë ta lejojnë kushtet?, duke e krahasuar me ribashkimin e Gjermanisë.

Por një nga synimet kryesore të kësaj fushate është ndarja e përhershme e Bosnjës përmes shkëputjes së entitetit Republika Srpska (RS) të dominuar nga serbët . Po kështu, ajo është një sulm direkt ndaj sovranitetit të Kosovës dhe Malit të Zi, ku secila ka një popullsi të konsiderueshme të serbëve etnikë.

Në rastin e Kosovës, kjo nënkupton refuzim të përhershëm të sovranitetit të Kosovës dhe/ose ambicien e Serbisë për ndarjen e veriut të vendit. Për Malin e Zi, kjo qasje do të thotë një ndërhyrje (ndikim) aktive dhe të vazhdueshme politik të Beogradit në punët e brendshme të Podgoricës.

Në Bosnje, anëtari serb i presidencës federale boshnjake, Milorad Dodik, po drejton prej muajsh një fushatë bojkotimi dhe sabotimi të institucioneve shtetërore. Kjo sjellje pason miratimin e një ligji që kriminalizon mohimin e gjenocidit në Srebrenicë.

Dodik kërcënon hapur me dhunë, dhe po përshpejton hapat e tij drejt shkëputjes së entitetit serb nga Bosnje Hercegovina. Ndërkohë, Beogradi po sfidon me forcë ekzistencën e Kosovës, një vend i pavarur që nga viti 2008, duke mbështetur në mënyrë aktive ndarjen e veriut të vendit afër kufirit nga pjesa tjetër e Kosovës, dhe duke ndërmarrë hapa për të ndarë serbët e Kosovës nga institucionet e Kosovës që synojnë t?i përfaqësojnë ato.

Për shembull vetëm muajin e kaluar, Beogradi vendosi të refuzojë një marrëveshje mbi targave,të cilën BE-ja e kishte negociuar mes Kosovës dhe Serbisë në vitin 2011 dhe që e kishte ndryshuar në vitin 2016. Kosova e zbatoi marrëveshjen, duke kërkuar masa reciproke për targat serbe që hyjnë në Kosovë.

Por Serbia u kundërpërgjigj duke vendosur tanke, avionë luftarakë dhe mjete të blinduara në afërsi të kufirit të Kosovës. Kërcënimi i hapur i Serbisë për luftë kundër Kosovës ishte alarmant, por jo befasues. Përshkallëzimi në rritje i tensioneve nga Serbia në rajon, ka qenë i qëndrueshëm dhe në rritje.

Beogradi është duke e testuar vendosmërisë e SHBA-së, BE-së dhe NATO-s në rajon. Sa herë që destabilizimi i tij lihet i pakontrolluar, regjimi i Vucic inkurajohet të vazhdojë me fushatën e tij të destabilizimit. Ndërhyrja serbe në Mal të Zi ka dy qëllime të dukshme:të sfidojë karakterin qytetar të vendit si një shtet etnikisht i larmishëm, dhe të ndryshojë orientimin strategjik të politikës së jashtme.

Me një popullsi të përbërë nga 45 për qind malazezë, 29 për qind serbë, 8.65 për qind boshnjakë dhe 4.9 për qind shqiptarë, Mali i Zi mund të përparojë vetëm si një shoqëri multietnike, e hapur dhe gjithëpërfshirëse.

Tani në krye të këtij vendi, janë kundërshtarët kryesorë të anëtarësimit të Malit të Zi në NATO në vitin 2017 dhe të ardhmes së tij në BE. Fronti Demokratik, partneri më i madh i koalicionit në qeverinë aktuale malazeze, është një mbështetës i vendosur i politikës hegjemoniste serbe në rajon.

Ai e ka mohuar disa herë publikisht gjenocidin e vitit 1995 në Srebrenicë, pavarësisht njohjes së mizorive nga qeveria dhe parlamenti i mëparshëm, teksa i ka bërë thirrje qeverisë të heqë sanksionet kundër Rusisë, ta tërheqë Malin e Zi nga NATO, dhe të anulojë vendimin për njohjen e pavarësisë së Kosovës.

Prandaj, Shtetet e Bashkuara duhet të mbështesin aleatët e tyre demokratë në rajon, kundër një hegjemoni rajonal në rritje e sipër. Përgjigja e SHBA-së ndaj Serbisë, është një mjet i fuqishëm për të kundërshtuar një regjim të paqëndrueshëm, autokratik, që është sot një mjet për ndikimin e Rusisë dhe Kinës në rajon.

Përkthyer dhe përshtatur nga CNA.al

US Leadership Matters to Avoid New Violence in the Balkans