Paralajmërimi i biologut/ Thonjtë e gjatë një "strehë" për 32 lloje mikrobesh
Thonjtë e gjatë mund të strehojnë dhjetëra lloje bakteresh d...
A e dini se ekziston një gjuhë që flitet vetëm nga tetë njerëz në të gjithë botën? Kjo është Kawesqar, një gjuhë e izoluar nga Kawésqar, një popull indigjen nga Kili jugor dhe Argjentina. Grupi nomad jeton midis Gjirit të Penas dhe ngushticës së Magellanit.
Megjithëse besohet se Kawésqarët kanë jetuar në Patagoninë perëndimore rreth 10,000 vjet më parë, provat e para të njohura të gjuhës së tyre u shfaqën midis viteve 1688 dhe 1689 nga eksploruesi francez Jean de la Gilbardi. Por me kalimin e kohës dhe ardhjen e kolonëve në këtë pjesë jugore të Kilit, grupi etnik iu nënshtrua një transformimi brutal: ata jo vetëm që braktisën jetën e tyre nomade por gjithashtu e larguan gjuhën e tyre në plan të dytë.
Mësimi i spanjishtes u bë një domosdoshmëri për ta, dhe sot, vetëm tetë njerëz flasin gjuhën e tyre origjinale. Katër prej tyre janë të moshuar. Tre kanë lindur në vitet 1960 ? brezi i fundit që e ka mësuar gjuhën që nga fëmijëria dhe vetëm një, i cili nuk është anëtar i grupit etnik. Nga e ka origjinën? Në rastin e Kawésqar, si dhe shumë gjuhë të tjera indigjene, përgjigja nuk është ende e qartë. Kjo shpjegohet pjesërisht sepse konsiderohet një gjuhë ?e izoluar? ose ?e paklasifikuar?. Pra, nuk është pjesë e një familjeje gjuhësore.
Gjithashtu nuk ka lidhje me ndonjë gjuhë tjetër (siç ka, për shembull, spanjishtja, e cila vjen nga latinishtja dhe është pjesë e gjuhëve romane). Duke qenë e ?izoluar? është më e vështirë të zbulosh se nga vijnë fjalët, struktura apo gramatika e saj.
Çfarë karakteristikash ka?
Për shkak të karakteristikave të tij morfologjike, Kawésqar është një gjuhë aglutinative (si turqishtja dhe të tjera) dhe polisintetike; domethënë ka ?fjalë, fjali ose fraza? që nuk mund të përkthehen në spanjisht me një fjalë të vetme.
?Nuk ka një ekuivalencë një me një, si për shembull, tabela angleze dhe ?tabela? spanjolle, shpjegon Oscar Aguilera për BBC. Pavarësisht kontakteve të gjera të Kawésqarëve me kolonët, ata hezitojnë të pranojnë fjalë huazimi nga spanjollët.
Kështu, ata kanë krijuar fjalët e tyre. Fjalët e pakta që janë adoptuar nga spanjishtja kanë pësuar shndërrime fonetike. Për shembull ?anije?, thuhet jemmáse por edhe wárko . ?b? në spanjisht zëvendësohet me ?w?, pasi tingulli ?b? nuk ekziston në Kawésqar.
Pse është në rrezik zhdukjeje?
Duke qenë se flitet vetëm nga tetë persona, është ndër gjuhët që UNESCO i konsideron të rrezikuara nga zhdukja. ?Problemi është se, në terma të përgjithshëm, nuk është një gjuhë praktike. Është më mirë të mësosh spanjisht ose të studiosh anglisht?, thotë Oscar Aguilera.
Thonjtë e gjatë mund të strehojnë dhjetëra lloje bakteresh d...
Kane Tanaka , japonezia që u njoh zyrtarisht si personi më i...
Shkencëtarët kanë identifikuar gjashtë lloje të reja bretkos...
Shkencëtarët kanë krijuar një metodë që mund të na lejojë të...
Një kometë me një bërthamë 50 herë më të madhe se normalja p...
Një liqen rozë në Euroazi është një nga të paktët në botë dh...
Ka qenë ëndrra e grave dhe burrave për shekuj. Tani shkencët...
Shumë njerëz vuajnë nga çrregullimet e ankthit , të cilat e ...
Mund të jetë një hap i madh në çdo marrëdhënie, por një stud...
Zemërimi është një gjendje shpirtërore që shpesh të bën të d...
Uji i ngrirë në shkëmbinj në sipërfaqen hënore mund të jetë ...
Super limuzina “The American Dream” është makina më e gjatë ...
NASA zbulon imazhin e parë të teleskopit hapësinor James Web...
Shkencëtarët kanë krijuar mjetin më të çuditshëm për udhëtim...
Një astronom amator skocez ka kapur foto mahnitëse të mjegul...
Anija e mbytur Endurance e Sir Ernest Shackleton është gjetu...
E qeshura është një mënyrë për të kuptuar nëse një person ës...
Rrudhat janë diçka që nuk mund t’i shmangim me kalimin e mos...
Trupi ynë është kjo makinë mahnitëse e krijuar për të kryer ...
Çdo mit fillon me një sasi të caktuar logjike të arsyeshme d...
Ekspertët e opozitës, në materialet e tyre hulumtuese,...
CNA denoncoi rreth një muaj më parë se zyrtarët e bash...
Mariglen Qato, drejtori i Erion Veliajt, i arrestuar këtë ...
Një qytetare u ankua në Fiks Fare se, pasi bëri një vizitë...
Në sitën e vetting-ut ka ngecur një tjetër proku...
Kolegji i Posaçëm i Apelimit ka shkarkuar një tjetër proku...
Pasuritë e gjyqtarëve dhe prokurorëve kaluan në një pr...
Komisioni i Pavarur i Kualifikimit shkarkoi këtë të hënë n...
Policia ka dalë me një njoftim zyrtar në lidhje me atentat...
Në zbatim të ligjit Nr. 10 192, datë 03.12.2009, “Për Para...
Avokati Andrea Zotaj, pjesë e Dhomës së Avokatisë në Gjiro...
Një apartament është përfshirë nga flakët pasditen e kësaj...
Ditën e premte vendi ynë do të vijojë të ndikohet nga kush...
Ditën e enjte vendi ynë do të vijojë të ndikohet nga kusht...
Institucionet e menaxhimit të shëndetit publik u vunë ...
Për ditën e mërkurë vendi ynë do të vijojë të jetë nën...
Një tërmet me magnitudë 5.9 e shkallës Rihter ka godit...
Ish-senatori amerikan Joe Lieberman, i cili ishte shumë pr...
Nju Jork – Ish Presidenti Donald Trump kritikoi të mërkurë...
Për herë të parë prej 27 vjetësh, qeveria e Shteteve të Ba...
Mbrëmjen e kësaj të mërkure është transmetuar premiera “Ti...
"Mësonjëtorja e dytë Shqipe" pas Korçës është hapur në Pog...
Berti ka qënë shoku im më i mirë. Edhe më i ngushtë paçka ...
Gjergji ka konkuruar në një nga festivalet të këngës së le...
Deficiti i llogarisë korrente preku vlerën më të ulët hist...
Sot, më 29 mars 2024, në tregun valutor, dollari amerikan ...
Kredia e re për ekonominë u rrit me ritme të larta edh...
Muaji shkurt nuk ka qenë i mbarë për kursimet e depozituar...