Nga Cody Cottier “Discover Magazine”

Transaksionet njerëzore kanë ndodhur që nga Epoka e Gurit. Tregtimi i mallrave nga paraardhësit tanë i la përfundimisht vendin parave, të cilat në mijëra vitet e shkuara kanë
kaluar nëpër forma të ndryshme, nga guackat e deti, tek metalet dhe letra.

Në shekullin XIX-të, ato manifestoheshin shpesh si transferime elektronike të paprekshme dhe madje edhe kriptovaluta. Paraja është një nga shpikjet më të rëndësishme të njerëzimit. Për mijëvjeçarë me radhë ajo e bëri botën të “rrotullohet” dhe kjo nuk është diçka e panjohur:Siç e shprehu shkrimtari latin Publilus Sirus në shekullin I Para Krishtit:“Vetëm paraja vë në lëvizje gjithë botën”.

Për amerikanët, kjo fjalë sjell ndërmend cent-ët dhe dollarët. OKB njeh 179 monedha të tjera botërore, ndërsa përgjatë historisë kanë ekzistuar qindra apo mijëra të tjera. Përveç kësaj, paratë janë shumë më komplekse sesa thjesht kartëmonedhat dhe monedhat që mbajmë në çantat apo kuletat tona.

Fiziciteti i parasë mund të jetë vetia e saj më pak e rëndësishme. Në fakt, shumica e ekonomistëve bien dakord që në epokën moderne nuk ka nevojë për një formë fizike të saj. Ekonomistët Dejvid Orrell dhe Roman Klupati shkruajnë ndër të tjera në librin e tyre “Evolucioni i parave” se “koncepti i monedhës është bërë gjithnjë e më abstrakt, deri në pikën që monedhat dhe kartëmonedhat aktuale, formojnë vetëm një pjesë të vogël të parave që ekzistojnë”.

Po si lindën paratë? Shumica e mendimtarëve mbi këtë temë, nga Aristoteli tek ekonomistët e sotëm, kanë spekuluar se paratë lindën nga një ekonomi parahistorike e shkëmbimit, në të cilën njerëzit tregtonin tek njëri-tjetri drejtpërdrejt mallra dhe shërbime.
Një sistem i tillë kërkon që të dyja palët të dëshirojnë atë që tjetri ka për të ofruar, dhe që ata të mund të vendosin vlerën relative të secilit artikull. A barazohen 30 banane me një rrjetë peshkimi? Po 3 rrjeta peshkimi me një dem? Nga ana tjetër, paraja është ajo që e dëshirojnë të gjithë, është njësia me të cilën matet gjithçka tjetër.

Kjo do të thotë që unë mund t’ia shes dikujt tjetër bananet e mia për para, emërues i përbashkët ekonomik, dhe t’i përdor ato për të blerë demin tuaj. Gjithashtu, paraja na heq barrën e zhvendosjes së pasurisë sonë, që në pjesën më të madhe është fizikisht shumë e rëndë.
Imagjinoni të zvarrisnit një fuçi plot me elb nëpër rrugë drejt kafenesë së lagjes për të paguar kapuçinon tuaj. Sa dhi mund të duhen për të marrë me qira një ambient në lagjen SoHo të Londrës? S’ka dyshime se shoqëritë antike nuk ishin kaq komplekse, por ndërsa ato u rritën, shkruan ekonomisti Glin Dejvis tek

“Historia e Parave”, “kërkesat e tregtisë tejkaluan mjetet e shkëmbimeve”. Paratë u shfaqën si një shpëtim. Gati çdo gjë mund të shërbejë si para, për sa kohë që është e qëndrueshme dhe e pakët. Në pjesën më të madhe të Azisë dhe Afrikës, guackat e detit, shërbenin si para deri disa dekada me parë.
Në ishullin mikronezian Jap, gurët gëlqerorë të jashtëzakonshëm në formë petullash rrethore përmbushën famshëm rolin e monedhës, pavarësisht se ishin të palëvizshëm. Në raste të tjera, opsioni më i mirë ishte një lloj “paraje në mall”, si bagëtitë, kripa apo drithi, e cili ka vlerë thelbësore për të cilën bie dakord shumica në një shoqëri të caktuar.

Edhe lingtotat e metaleve të çmuar, si ari dhe argjendi janë mallra, me një përfitimin e shtuar të lakueshmërisë së tyre. Paratë e para prej metali datojnë që në kohën e dinastisë Zhou të Kinës. Por monedhat e para në formën që i njohim edhe sot do të prodhoheshin në Lidia, një mbretëri e lashtë që shtrihej në Turqinë e sotme, gjatë shekullit VII-të Para Krishtit. Monedha ishte shumë më e lehtë për t’u transportuar dhe vlerësuar, në krahasim me peshimin e copave të papërpunuara të metaleve. Ato u përhapën me shpejtësi në të gjitha qytetet e Greqisë dhe më gjerë. Ndërkohë, po në Kinë po zhvillohej një metodë edhe më e përshtatshme. Në vend se të zhvendoste vazhdimisht monedha nga një vend në tjetrin, qeveria kineze i mbajti të gjitha monedhat në një vend dhe lëshoi copa letre në vend të tyre.

Pas udhëtimeve të tij në Lindje, italiani Marko Polo e solli këtë koncept në Evropë, duke sjellë lindjen e bankave të para, në fillim në Itali, dhe më vonë në Angli. Njerëzit filluan që të depozitonin tek argjendarët dhe noterët shufrat e tyre të metaleve të çmuara, të cilët në atë kohë në fakt vepronin si ato që ne tani i quajmë banka.

Edhe shumë shekuj më vonë, ari dhe argjendi mbetën simbolet më universale të pasurisë. Deri më sot, qeveria amerikane ruan afërsisht 5.000 tonë ar në “Fort Knox”. Disa qindra km në lindje, Banka Federale e Rezervave në Nju Jork zotëron depozitën më të madhe të arit në botë:që nga viti 2019 plot 6.190 tonë ar, në pronësi të klientëve nga e gjithë bota, gjenden në një bunker 25 metra poshtë rrugëve të Manhatanit.

Standardi i Arit e dominoi për shekujt më radhe ekonominë ndërkombëtare, duke e lidhur vlerën e monedhave me vlerën e metalit të rrallë në ngjyrë të verdhë. Por dekadat e fundit gjërat kanë ndryshuar. Tani standardi është “paraja fiat”, që nuk ka vlerë të brendshme dhe që nuk mbështetet nga asgjë që bën.
Ju nuk mund të shkoni në një bankë, të dorëzoni një sasi kartëmonedhash 100-dollarëshe dhe të kërkoni një ons ari. Ato fletë letre janë të vlefshme vetëm sepse kështu thotë qeveria amerikane, dhe vetëm për sa kohë që qytetarët kanë besim tek qeveria e tyre.

Por edhe monedha më e fortë, po bëhet më e vështirë për t’u siguruar. Siç shkruajnë Orrell dhe Klupati, sot jetojmë “në një regjim virtual, ku shumica e parave krijohen me dëshirën e bankave private, thjesht duke futur një numër në një llogari të hapur në kompjuter”.
Sot është epoka e parasë dixhitale, dhe Bitcoin është më i njohuri në një konstelacion në rritje të kriptovalutave. Kjo monedhë virtuale gjithnjë e më e popullore, është krijuar në vitin 2009 nga një person anonim apo grup i njohur vetëm si Satoshi Nakamoto.

Kriptovalutat nuk kanë nevojë për ndërmjetës si bankat apo qeveritë, duke lejuar transaksione të drejtpërdrejta midis një komuniteti të gjerë përdoruesish. Për shkak se kaq shumë njerëz janë duke ndjekur në mënyrë të pavarur transaksionet, është gati e pamundur që dikush të mashtrojë.
Ky format eleminon problemin e besimit tek miliona njerëz. Mjafton që ju t’i besoni sistemit.

Ekonomistët debatojnë ende se deri në çfarë mase kriptovalutat do ta ndryshojnë botën, dhe nëse po, për mirë apo për keq. Por në përgjithësi është duke ndodhur një transformim dixhital i monedhës, dhe kjo do ketë pasoja të mëdha. Ndoshta pas një shekulli, paratë e gatshme do t’u duken njerëzve po aq të vjetra sa edhe guaskat e detit që përdoreshin dikur si monedha./Përshtatur nga CNA.al

Burimi:  https://www.discovermagazine.com/planet-earth/from-barter-to-bitcoin-the-history-of-money

Nga Hans von der Burchard, Maia de la Baume, Adam Bouzi & Florian Eder “Politico.eu”

Tre presidentë, dy karrige, një foto e sikletshme para kamerave. Kur presidenti i Këshillit Evropian Sharl Mishel dhe presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Lejen mbërritën të martën në Ankara për të takuar presidentin turk Rexhep Tajip Erdogan, ata gjetën në sallën e pritjes vetëm 2 karrige të vendosura përpara flamujve turq dhe të BE-së.

Ndërsa Mishel zuri vendin pranë Erdoganit përpara flamurit të BE-së, Von der Lejen mbeti në këmbë panë tij, me krahët e zgjatura paksa, me duart e ngritura si të pyeste se ku duhej të ulej.

“Hmmm….”- u dëgjua të mërmërisë ajo në një moment të dukshëm hutimi por edhe zemërimi në një video që u bë shpejt virale në internet. Von der Lejen u tërhoq prapa dhe u ul në një divan aty pranë, përballë Ministrit të Jashtëm turk Mevlut Çavushoglu, që ishte ulur në një divan tjetër.

“Presidentit Mishel nuk i pëlqeu aspak ajo situatë”- tha për POLITICO një zyrtar i BE-së.
Nga ai moment në media nisi të flitej për “Sofagate”. Ishte një moment i vogël gjatë një dite të ngarkuar politike, ku tre udhëheqësit diskutuan se si të rifillojnë koordinimin me Turqinë për çështje jetike si emigrimi dhe zgjerimi i unionit BE-Turqi.

Por takimi u la në hije nga incidenti i turpshëm, që nxori menjëherë në pah një numër aspektesh të nxehta. Në fakt shumëçka, nga seksizmi tek roli i BE-së si një lojtare e politikës në arenën ndërkombëtare, deri te konfuzioni i vjetër mbi atë se kush flet në fakt ne emër të Bashkimit Evropian.
Dhe ndërsa stafet e Von der Lejen dhe Mishel dhanë versione të ndryshme për atë që kishte ndodhur, ajo ngjarje nxori në pah një problem tjetër:Marrëdhëniet midis dy udhëheqësve të lartë të BE-së dhe institucioneve të tyre.

Në fakt, brenda disa orësh nga skena me divanin, shpërtheu një debat i ashpër brenda BE-së rreth protokollit diplomatik. Sipas ekipit të Mishel, gjithçka ishte sipas protokollit, pasi ai në hierarkinë diplomatike qëndron më lart sesa zonja Von Der Lejen. Por në konferencën e përditshme për shtyp të Komisionit Evropian të mërkurën, zëdhënësi kryesor Erik Mamer tha se Von der Lejen “duhej të ishte ulur njëlloj si Presidenti i Këshillit Evropian dhe presidenti turk”.

“Siç mund ta shihni edhe nga pamjet filmike, Von der Lejen u befasua qartë nga mënyra
e vendosjes së ndenjësve”- tha Mamer. Gjithsesi Mamer tha se ndonëse ajo u befasua, preferoi t’i jepte përparësi përmbajtjes së çështjeve mbi protokollin apo formën.
Më vonë gjatë konferencës Mamer vuri në dukje se Von der Lejen kishte “kërkuar nga
ekipi i saj të merrte të gjitha kontaktet e duhura, që të sigurohej që një incident i tillë të mos ndodhte më në të ardhmen”.Të mërkurën në mbrëmje, pas një dite kritikash të rënda, Mishel theu heshtjen e tij mbi episodin duke këmbëngulur se ai nuk kishte qenë indiferent ndaj trajtimit të Von der Lejen.

“Disa nga imazhet që janë transmetuar kanë dhënë përshtypjen se unë mund të kisha qenë i pandjeshëm ndaj kësaj situate. Asgjë nuk është më larg nga realiteti ose nga ndjenjat e mia të thella” -tha ish-kryeministri belg në një postim në Facebook.

Ai tha se “interpretimi i rreptë nga shërbimet turke i rregullave të protokollit”, kishte “prodhuar një situatë që ishte për të ardhur keq, një trajtim të ndryshëm, madje edhe shpërfillës ndaj presidentes së Komisionit Evropian”. Por Mishel tha se ai dhe Von der Lejen zgjodhën të mos e përkeqësonin atë me një incident publik, dhe t’i jepnin më shumë prioritet thelbit të diskutimit të tyre. Incidenti mbarti disa simbolika.

Së pari, ironia ishte se udhëheqësja më e lartë të BE-së u mënjanua pikërisht gjatë një vizite që synonte të ushtronte presion ndaj Turqisë për të mbështetur të drejtat e grave.
Turqia është tërhequr kohët e fundit nga Konventa e Stambollit, një traktat evropian i të drejtave të njeriut që synonte luftën kundër dhunës ndaj grave, dhe Von der Lejen e preku posaçërisht këtë temë gjatë vizitës së saj.

Politikanët e tjerë nxituan të vënë në pah këtë lloj diskriminimi gjinor, dy burra që zunë vendet e tyre ndërsa një grua kishte mbetur në këmbë. “Problemi nuk ishte Von der Lejen. Por dy burrat e tjerë që e vendosën në atë pozitë”-thotë Hana Neuman, eurodeputete gjermane e të Gjelbërve.
Në Parlamentin Evropian, grupi më i madh i bllokut, Partia Popullore Evropiane (EPP), reagoi ashpër:“Dikush duhet të turpërohet për mungesën e vendit të duhur. Gratë meritojnë
të njëjtin respekt si kolegët e tyre burra”- thuhet në reagimin përmes Twitter.
Ndërkohë ekzistonte njëfarë frike se Erdogan kishte organizuar një kurth politik në të cilin ranë liderët e BE-së, duke e bërë bllokun të dukej gjeopolitikisht naiv, pikërisht teksa po përpiqet që të pretendojë një rol më aktiv në skenën botërore.

Të tjerët vunë në dukje shembuj të shumë të mëparshëm të presidentit turk që akomodon përballe vetes më shumë se sa një të ftuar. Eurodeputetja liberale Sofia Veld shkroi:“Jo,
nuk ishte një rastësi, ishte e qëllimshme. Pse heshti presidenti i Këshillit Evropian?”
Një zyrtar i BE-së u përpoq ta zhdramatizonte situatën duke këmbëngulur se “turqit nuk synuan të shkaktojnë ndonjë incident diplomatik, se ata respektuan protokollin, dhe ne gjithashtu”.Po ashtu zyrtari vuri në dukje se vendimet strategjike të BE në lidhje me Turqinë i takojnë Këshillin Evropian të Mishel, dhe jo Komisionit Evropian.

Megjithatë, zëdhënësi i Von der Lejen, Mamer, nxitoi të kundërshtonte këtë interpretim. Komisioni, vuri në dukje ai, ka përparësi me Turqinë në çështje të tilla si bashkëpunimi ekonomik dhe lëvizshmëria.“Të gjitha këto çështje u diskutuan gjatë takimit me Presidentin Erdogan”-theksoi ai.
Pas takimit të së martës, shumëkush filloi që të gërmojë nëpër traktatet e BE-së për të kërkuar informacion sqarues në lidhje me rendin e saktë të hierarkisë midis organeve të ndryshme të BE-së. Sipas nenit 13 të Traktatit për Bashkimin Evropian, Komisioni renditet në të vërtetë i katërti në “rendin e përparësisë midis personaliteteve të institucioneve evropiane”- pas Parlamentit, Këshillit Evropian dhe Këshillit të BE-së.

Por në praktikë, presidenti i Komisionit Evropian përfaqëson gjënë më të afërt që BE ka me një drejtues qeverie. I pyetur për rendin institucional, Mamer tha se Von der Lejen dhe Mishel “janë që të dy presidentë të institucioneve evropiane, dhe për këtë arsye ata kanë të njëjtën gradë në protokoll”./Përshtatur nga CNA.al

Burimi:  https://www.politico.eu/article/sofagate-ursula-von-der-leyen-turkey-sofa-charles-michel-recep-tayyip-erdogan/

Fati është një koncept interesant por edhe shumë subjektiv. Nëse njerëzit përjetojnë aksidente dhe tragjedi të shumta gjatë gjithë jetës së tyre, a mund të quhen ata me fat që i mbijetuan të gjithave? Apo duhet të jesh shumë i pafat që të durosh ngjarje vërtet të tmerrshme?

Frane Selak

Kroati Frane Selak, po udhëtonte me një tren nga Sarajeva për në Dubrovnik në vitin 1962. Për shkak të reshjeve të shiut treni doli nga shinat dhe ra në lumin Neretva. Selak mbijetoi.
Një vit më vonë, ndodhej në një avion, kur një nga dyert e tij u hap papritur.
20 njerëz vdiqën në atë aksident, Selak mbijetoi sërish. Në vitet që pasuan, Selak i mbijetoi përplasjes së autobusëve, makina e tij mori 2 herë flakë. Kur ishte 74 vjeç në vitin 2002,fitoi 800.000 euro në një lotari.

Tsutomu Jamaguçi

Japonezi është i mbijetuari i vetëm i njohur nga bombat bërthamore në Hiroshima dhe Nagasaki në gushtin e vitit 1945. Inxhinieri i marinës ndodhej në një udhëtim pune në Hiroshima më6 gusht. Shpërthimi e la të plagosur. Ai u rikthye në shtëpinë e tij në Nagasaki, ku i mbijetoi sërish shpërthimit të 9 gushtit. Jamaguçi vdiq në moshën 93 vjeçare në vitin 2010.

Violet Xhesop

Violet Xhesop e kaloi pjesën më të madhe të jetës së saj në det, duke punuar si shërbëtore për disa kompani oqeanike kur ishte në fillim të 20-ave. Ajo ishte në bordin e Titanikut në vitin 1912. Kur anija u përplas me ajsbergun, Xhesop ishte në gjumë. Ajo ndihmoi në shpëtimin e disa grave dhe fëmijëve, dhe në fund siguroi një vend në një nga anijet e shpëtimit.
Katër vite më vone ishte duke shërbyer si infermier në bordin e anijes “Britannic”gjatë Luftës së Parë Botërore. Po atë vit, anija u përplas me një minë në Detin Egje dhe u mbyt. Xhesop u plagos në kokë por mbijetoi. Ajo vazhdoi të punojë në bordin e anijeve deri në vitin 1950, kur doli në pension. Vdiq në vitin 1971.

Roi Sallivan

Roi ishte për dekada një roje pyjesh në Virxhinia të SHBA-së. Ai mban rekordin botëror për goditjet nga rrufeja. U godit për herë të parë në vitin 1942, dhe për pasojë humbi gishtin të madh të njërës këmbë.
Kur u godit sërish nga rrufeja në vitin1969, humbi vetullat, dhe goditjet pasuese në vitet 1970, 1972 dhe 1973 i shkaktuan djegie të flokëve dhe lëkurës. Sallivan u godit edhe 2herë të tjera në vitet 1976 dhe 1977. Gjithashtu u përball 22 herë më arinjtë, dhe sërish mbijetoi. Kreu vetëvrasje në vitin 1983.

Adrian De Viart

Adrian de Viart pati një karrierë të gjatë ushtarake. I lindur në vitin 1880, ai shërbeu në Ushtrinë Britanike gjatë Luftës së Boerëve dhe në të dyja Luftërat Botërore. Ai u plagos në krah dhe në fytyrë gjatë Luftës së Parë në frontin e Afrikës. Për pasojë humbi një pjesë të veshit dhe syrit të majtë. Ndërkohë pasi u shërua u dërgua në Frontin Perëndimor ku në Betejën e Dytë të Ipre humbi 2 gishta. Vdiq në vitin 1963.

Valter Samerford

Herën e parë që majori anglez Valter Samerford u godit nga rrufeja, ishte në vitin 1918 në një fushëbeteje të Luftës së Parë Botërore. Thuhet se ai ishte hipur mbi kalë, dhe ndërsa kafsha vdiq, Samerford mbeti përkohësisht i paralizuar nga goditja. Por Samerford u godit edhe dy herë të tjera:në vitet 1924 dhe 1930. Kur vdiq 2 vjet më vonë, u varros në Vankuver të Kanadasë. Në vitin 1936, guri i tij i varrit u shkatërrua nga një goditje e katërt rrufeje.

Adolf Saks

Shpikësi i instrumentit të famshëm muzikor që mban emrin e tij pati një fëmijëri plot aksidente të rrezikshme. Qëkur ishte i vogël u rrëzua nga lartësia nga një dritare, dhe u
godit në kokë nga një tullë dhe gëlltiti aksidentalisht një gjilpërë dhe një sasi uji me acid. Gjithashtu ai u shkel nga dikush në këmbë dhe ra mbi një sobë të nxehtë, gati sa nuk u mbyt në ujë dhe u dogj në një shpërthim baruti.

Ana Hoxhs

Një banore e Sliakaugas në Alabama, Ana Hoxhs ishte shtrirë në shtratin e saj në shtëpi
mbrëmjen e 26 nëntorit 1954 kur u godit nga një meteorit që çau tavanin e banesës. Goditja i shkaktoi një plagë të madhe në anën e barkut, por fatmirësisht nuk pësoi dëme serioze.
Shkëmbi hapësinor 8.5 kg mori emrin e qytezës në të cilën u rrëzua.

Burimi:  https://www.ranker.com/list/lucky-unlucky-peoplehistory/melissa-sartore?ref=hp_list_large&l=1