Nga Lawrence O. Gostin, Eric A. Friedman & Suerie Moon

Bota është në prag të dështimit në një testi jetik:ai që mat nëse bashkësia ndërkombëtare është e gatshme apo e aftë t’i japë fund një pandemie globale pa lënë askënd prapa. Vendet e pasura kanë blerë sasi të mëdha vaksinash, duke i lënë vendet më të varfra të përballen me një mungesë ekstreme të tyre.

Një nismë ndërkombëtare e njohur si COVAX, synon t’i shpërndajë vaksinat në mënyrë të barabartë në të gjithë botën, por nuk ka shumë fonde në dispozicion. Në rastin më të mirë, COVAX do të mbulojë ketë vit me vaksina vetëm një pjesë të vogël të popullsisë së vendeve me të ardhura të ulëta.

Qeveria e Afrikës së Jugut, ka paralajmëruar me të drejtë një “aparteid të vaksinës” në nivel global. Ka ende kohë për t`a menaxhuar ndryshe këtë fushatë. Vendet e pasura kanë detyrimin moral të ndihmojnë në shpërndarjen e vaksinave. Kjo është gjithashtu në interesin e tyre ekonomik.

Në vend të grumbullimit të furnizimeve për veten, këto vende duhet të rishpërndajnë dozat tek vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme, dhe të sigurojnë fonde për të siguruar vaksinimin e popullatave më të prekshme – përfshirë pakicat dhe njerëzit pa shtetësi – dhe tek e fundit imunizimin e popullatave të tëra, pavarësisht nga të ardhurat.

Udhëheqësit politikë po përballen aktualisht me presione të forta për t’i dhënë përparësi vaksinimit të popullatave të tyre. Impulsi për t’u kujdesur së pari për qytetarët e vendit tënd, mund të justifikohet moralisht, por kjo vetëm brenda kufijve. Të gjithë njerëzit kanë një vlerë të barabartë, dhe kanë aspirata të ngjashme për shëndetin dhe produktivitetin.

Shpërndarja e drejtë e vaksinave -ashtu si edhe e testeve dhe terapive – është një domosdoshmëri etike dhe humanitare. Ajo është gjithashtu mënyra më efikase për të adresuar apo zgjidhur krizat që ka shkaktuar pandemia e koronavirusit, shumë prej të cilave shumë shpejt do të prekin të gjitha vendet, pavarësisht nëse kanë sasi të mjaftueshme vaksinash apo jo.

Ndërsa pandemia po vazhdon, progresi në fusha të tjera të shëndetit global, si imunizimi i fëmijëve dhe çrrënjosja e poliomelitit, po ndryshon ndjeshëm. Për shkak të Covid-19, rreth 1.5 milion e më shumë njerëz mendohet se kanë vdekur nga AIDS, tuberkulozi dhe malaria në vitin 2020.

Ndërkohë, numri i njerëzve që po përjetojnë apo që po rrezikohen nga uria akute, është dyfishuar vitin e kaluar, dhe Banka Botërore vlerëson se pandemia ka shtyrë 100 milion njerëz drejt varfërisë ekstreme, dhe 50 milion të tjerë pritet të kenë të njëjtin fat të keq deri në fund të këtij viti.

Gratë dhe vajzat po përballen gjatë pandemisë me një rrezik më të madh të dhunës, duke përfshirë përdhunimin, martesën e fëmijëve dhe skllavërinë seksuale. Dhe mbyllja e shkollave dhe mësimi i paarritshëm në distancë ka lënë pa arsimim 463 milion fëmijë.

Shpërndarja e vaksinave, barnave dhe testeve të mjaftueshme në vendet në zhvillim do të kushtojë këtë vit rreth 24 miliardë dollarë. Kjo është një shumë e madhe në kushtet kur pandemia ka dëmtuar rëndë edhe ekonomitë me të ardhura të larta.

Por investimi do të sjellë përfitime, të cilat do e tejkalojnë këtë kosto. Fondi Monetar Ndërkombëtar parashikon që vaksinimi në të gjithë botën do t’i shtonte ekonomisë globale gati 9 trilion dollarë deri në vitin 2025.

Anasjelltas, RAND Corporation ka parashikuar që për çdo vit që vendet me të ardhura të ulëta të mos mund të kenë qasje tek vaksinat, PBB e kombinuar e vendeve me të ardhura të larta do të bjerë me 100 miliardë dollarë. Udhëheqësit e demokracive të pasura duhet të shohin përtej ditës së sotme, përndryshe vendimet e tyre do t’i penalizojnë ato nesër.

Drejtësia e vërtetë, do të kërkonte që të gjitha vendet me të ardhura të larta të hiqnin dorë nga vaksinat e tyre të blera veçmas, dhe në vend të kësaj të marrin pjesë në nismën COVAX. Kjo lëvizje do të siguronte që vaksinat të ndaheshin mbi një bazë të drejtë, dhe të parët që do të mbroheshin do të ishin më të prekshmit kudo në botë, pavarësisht nga aftësia për të paguar.

Por një zgjidhje e tillë është politikisht e papranueshme, duke pasur parasysh që vendet e pasura, kanë nisur tashmë të shpërndajnë dozat e vaksinave që kanë blerë për qytetarët e tyre. Çuditërisht,pjesë e problemit janë bërë edhe edhe disa pjesëmarrës të COVAX. Për shembull, Australia, Kanadaja dhe Bashkimi Evropian, kanë nënshkruar marrëveshje të veçanta blerjeje me prodhuesit e vaksinave, duke i blerë sasitë e pakta në dispozicion direkt nga prodhuesit, dhe duke mos lejuar kështu grumbullimin e ndonjë sasie domethënëse nga nisma COVAX.

Kanada, BE dhe Shtetet e Bashkuara, kanë sinjalizuar se janë të gatshme të ndajnë më të tjerët dozat që i tejkalojnë nevojat e tyre kombëtare. Por një ndarje e tillë është e pamjaftueshme. Në vend të kësaj qasje, BE, Shtetet e Bashkuara dhe COVAX, duhet të hartojnë një plan që të angazhojnë në procesin e grumbullimit të gjitha vendet që kanë siguruar doza vaksinash anti-Covid.

Vendet me të ardhura të larta,po vaksinojnë tashmë popullatat e tyre më të rrezikuara. Por dozat që do të blihen më vonë gjatë këtij viti – të cilat pritet të përdoren për popullatën në përgjithësi, që ka një rrezik të ulët nga virusi- mund të ri-grumbullohen tek nisma COVAX.

COVAX i vendosi vetes një synim fillestar të mbulimit të 20 për qind të popullatës më të rrezikuar, të vendeve pjesëmarrëse në nismë brenda këtij viti. Ky qëllim është shumë nën pragun e nevojshëm për arritjen e imunitetit të tufës, dhe shumë më i ulët sesa ajo që do të toleronin për vendet e tyre vendet me të ardhura të larta.

Rialokimi do t’i jepte mundësi COVAX që t`a tejkalonte këtë objektiv, të nxiste rritjen e ekonomisë globale, dhe të shpëtonte jetën e shumë njerëzve. Njëherazi, të gjitha vendet duhet të rrisin fondet e tyre për ACT-Accelerator, një nismë globale e drejtuar nga Organizata Botërore e Shëndetësisë për shpërndarjen e drejtë të tamponëve dhe ilaçeve për trajtimin e Covid-19.

Në këtë mënyrë mund të mblidhen 24 miliardë dollarët që do të nevojiten këtë vit për të siguruar qasjen globale jo vetëm tek vaksinat, por edhe tek testet, pajisjet mbrojtëse personale, dhe terapitë që mund t’i ndihmojnë vendet kur vaksinat vonojnë.

Vendet e pasura, duhet të marrin përsipër pjesën më të madhe të barrës globale për t’i dhënë fund pandemisë. Presidenti i ri amerikan Joe Biden ka premtuar një paketë të madhe të rimëkëmbjes nga Covid-19. Nëse Shtetet e Bashkuara dhe vendet e tjera të pasura do të angazhonin vetëm 2 për qind të shpenzimeve nga paketat anti-krizë, ato do të grumbullonin rreth 260 miliardë dollarë fonde.

Kjo shumë mund të mbulojë nevojat e ACT-Accelerator, dhe më shumë sesa kaq. Ajo do t’i japë gjithashtu mundësi Programit Botëror të Ushqimit të OKB që të përmbushë nevojat e më shumë se 270 milionë njerëzve që përballen ose rrezikohen direkt nga pasiguria akute e ushqimit. / Marrë me shkurtime nga “Foreign Affairs”-Bota.al

Për shumicën nga ne, emri Bazileios Zakarias, ose Bazil Zaharof, nuk do të thotë asgjë. Megjithatë, ky person la gjurmë në histori me veprimet e tij para, gjatë dhe pas Luftës së Parë Botërore. Në kohën e tij ai mbante disa pseudonime.

Shtypi e quajti atë “Njeriu misterioz i Evropës”, për bashkëpunëtorët e tij ishte ”Zedzed”, dhe për ata që vuajtën më shumë nga veprimtaria e tij, ai ishte “tregtari i vdekjes”.Duke vepruar kryesisht në prapavijë, Bazil Zaharof punoi si agjent shitjesh për disa prodhues të shquar të armëve dhe municioneve.
Zaharof vuri një pasuri të madhe. Rruga e Bazilit drejt korrupsionit nisi që në rininë e tij, pasi familja e tij greke (ai lindi në Perandorinë Osmane, në provincën Mugla) u largua nga Rusia. Ata kishin emigruar atje për t’u shpëtuar trazirave në vitin 1821, ku dhe morën një mbiemër rus.

Në vitin 1855, ata u kthyen në Perandorinë Osmane dhe u vendosën në Konstandinopojë, Stambollin e sotëm. Në një moment, Bazili filloi të punojë për zjarrfikësit famëkeq të Stambollit. Ata u vinin qëllimisht zjarrin shtëpive, pasi nuk u interesonte aq shumë shuarja e flakëve, sesa rikuperimi i thesareve nga shtëpitë e të pasurve, të cilët më pas i paguanin bujarisht për “shërbimet” e tyre.

Deri në vitin nuk ka shumë informacione të tjera në lidhje me jetën e Zaharof, kur emri i tij u shfaq në Britani në lidhje me ngjarje të dyshimta. Ai u martua me Emili Barrous, vajza e një tregtari të pasur nga Bristoli. Çifti vendosi të shkojë në Belgjikë, ku Zaharof u arrestua dhe u dërgua në Britani për t’u gjykuar.
Ai u akuzua për vjedhjen e mbi 7.000 paund, që në atë kohë ishte një shumë e madhe parash. Bazil ia del në një farë mënyre t’i shpëtojë burgut, duke ia hedhur vetëm me një dënim të butë, dhe një kompensim prej 100 paund. Pasi bëri disa miq në Britani, Zaharof u zhvendos në Qipro, ku u paraqit si magazinier dhe kontraktor.

Një mik e rekomandoi në një vend drejtues në kompaninë e prodhimit të armëve të shpikësit suedez Torsten Nordenfelt, që atëherë ishte e vogël, dhe jo shumë e njohur. Zaharof nisi të punojë për Nordenfelt në vitin 1877. Ai ishte fillimi i karrierës së tij famëkeqe.
Bazil u bë përfaqësuesi ballkanik i kompanisë. Duket se tregtia e armëve nuk ishte profesioni i tij i vetëm. Vitin që pasoi shkoi në Britani, dhe në vitin 1883 u transferua në Galuej, Irlandë.

Këtu, ai përdori “aftësitë” e tij për të bindur vajzat e reja që të hipnin në një anije dhe të emigronin drejt Shteteve të Bashkuara, ku me mashtrim u premtoi atyre të punonin në fabrikat e Massaçusets. Vetë Bazil u zhvendos në SHBA, pasi u dëbua nga familjet e zemëruara të Galuej. Princi Zakarias Bazileus Zakarof, siç e quajti veten për pak kohë, arriti të bindte një grua të re e të pasur në Nju Jork, Xhini Billings, t’i linte trashëgimin prej 150.000 dollarë. Ai u martua me të për pasurinë e saj, por kjo martesë nuk zgjati shumë. Ai u demaskua si një bigam, një njeri që kishte disa lidhje njëherësh, ndaj u detyrua të largohet për t’i shpëtuar dënimit.

Në fund të viteve 1880, u rikthye në Perandorinë Osmane dhe u përfshi më thellë në shitjen e produkteve të Nordenfelt, mes të cilave një mitraloz me shumë tyta dhe një nëndetëse me avull. Ai arriti të bindte turqit se Greqia zotëronte një armë të re dhe të rrezikshme. Të frikësuar nga këto informacione, ata vendosën t’i blinin që të dyja. Më pas, Zaharof u tha rusëve se ekzistonte një rrezik i ri në ujërat e Detit të Zi, gjë që i nxiti ata të mbrojnë veten. Edhe ata i blenë që të dy. Në thelb, këto vende blenë copa shumë të shtrenjta metali që u fundosën ose dolën shumë shpejt në pension, pa u përdorur asnjë ditë.

Kur turqit provuan nëndetësen e tyre dhe u përpoqën të lëshonin një silur, ajo u përmbys dhe u mbyt. Një nga mashtrimet e tjera të Zaharof përfshin Hiram Maksim, shpikësin amerikan të mitralozit. Kjo pajisje vdekjeprurëse, ishte një përparim i madh në teknologjinë ushtarake, një përmirësim i modeleve të mëhershme.
Automatiku i Maksim ishte shumë më i mirë se armët e kompanisë Nordenfelt. Zaharof thuri një plan dinak. Midis viteve 1886-1888, Maksim dhe Nordenfelt morën pjesë në 3 ekspozita publike të mitralozëve të tyre. Në të tria rastet, provat e Maksim u sabotuan. Në provën e parë në La Spezia, Itali, njerëzit e Maksimit nuk u paraqitën.
Dikush i kishte nxjerrë një natë më parë, dhe i kishte dehur nëpër bare. Në rastin e dytë, në Vjenë, mitralozi i Maksimit filloi të punonte në mënyrë të papërshtatshme, dhe pasi qëlloi vetëm disa qindra fishekë, pastaj u bllokua. Më vonë, Maksim e inspektoi atë dhe zbuloi se ishte sabotuar.
Gjatë testit të tretë po në Vjenë, dikush informoi të gjithë ushtarakët e rëndësishëm të pranishëm se Maksimi nuk ishte i aftë të prodhonte numrin e madh të mitralozëve që i duheshin ushtrisë, pasi arma e tij e komplikuar mund të prodhohej vetëm në mënyrë manuale.

Maksimi ishte i dëshpëruar. Ai zotëronte një armë mjaft të shkëlqyer, por nuk ishte në gjendje ta shiste atë. Kjo është arsyeja pse vendosi të bashkohej me Nordenfelt, dhe në vitin 1888 lindi kompania e armëve dhe municioneve“Maxim &Nordenfelt”. Kjo përmirësoi dukshëm pozitat e Nordenfelt.
Dhe Zaharof, si shitësi kryesor i kompanisë së re, mori një komision të madh për përpjekjet e tij. Por etja e tij për para nuk u ndal këtu. Bazili vazhdoi taktikat e tij shumë imorale, dhe realizoi dhjetëra marrëveshje famëkeqe armësh me shumë vende.

Ndërkohë, vazhdoi të blinte aksione në kompaninë e tij, duke e larguar Nordenfelt nga biznesi, dhe duke u bërë partner me aksione të barabarta me Maksim. Në vitin 1897, suksesi i kompanisë tërhoqi vëmendjen e kompanisë “Vickers”, atëherë lidere e industrisë së armëve. Ajo e bleu kompaninë e Maksim, dhe ai dhe Zaharof krijuan një pasuri të madhe në para dhe aksione.

Maksimi doli në pension, ndërsa në vitin 1911, Zaharof u bë anëtar i bordit të drejtorëve të “Vickers”. Ndërkohë bota përgatitej të hynte në konfliktin më të madh të armatosur, Luftën e Parë Botërore, dhe secila prej fuqive kryesore evropiane, ndjeu nevojën të modernizonte ushtrinë e saj.
“Vickers”, e udhëhequr nga idetë e Zaharof, ishte i gatshëm t’u shiste armë të gjithëve. Kompania i shiti armët dhe municione Gjermanisë, Mbretërisë së Bashkuar dhe madje edhe Rusisë. Zaharof, përmes “Vickers”, nxiti shpërthimin e luftës. Ai u bë njeriu më i pasur në Evropë, duke zotëruar 3 pallate madhështore. Në vitin 1927, Bazil dogji gjithë letrat, ditarët e tij dhe gjithçka që do ta inkriminonte në ndonjë mënyre. Vdiq disa vjet më vonë./Përshtatur nga CNA.al

Burimi:  https://www.thevintagenews.com/2017/10/07/basil-zaharoff-the-merchant-of-death-who-became-europes-richest-man/

Sipas organizatës amerikane Pew Research Center, sot mbi gjysma e botës praktikon Krishterimin, Islamin ose Judaizmin. Këto fe janë që të gjitha monoteiste, pra adhurimin në një Zot të vetëm. Por sipas studiuesve, kuptimi ynë modern i monoteizmit, është një dukuri e kohëve të fundit, madje më i ri edhe se sa fetë që përshkruam.

Po si u shfaq monoteizmi?Përgjigja është e ndërlikuar. Sipas studiuesve, monoteizmi nuk u shfaq me Judaizmin, as me Krishterimin apo Islamin. Por ai është një koncept modern. Dhe në varësi të mënyrës sesi e përkufizoni, ai ose u shfaq mijëra vjet para këtyre feve kryesore, ose qindra vjet më vonë.

Në një nivel sipërfaqësor, shumë fe të lashta duken politeiste. Pavarësisht nëse i referoheni Mesopotamisë apo Egjiptit të lashtë, Greqisë apo Romës, Mbretërisë së Aksumit në Afrikën Veriore apo Izraelit të lashtë: që të gjitha këto civilizime adhuronin dikur shumë perëndi.

“Realiteti është pak më i komplikuar”-thotë Endrju Dardin, historian i feve në Universitetin Shtetëror të Floridas, SHBA.

“Kur shihni historinë njerëzore, dallimi midis politeizmit dhe monoteizmit është shumë i vogël”-thotë Dardin për Live Science. Nëpër kultura të ndryshme, panteone ose grupe hyjnish specifike për një fe të caktuar, përshkruheshin shpesh si shprehje të së njëjtit entitet hyjnor, e ngjashme me atë që adhurojnë të krishterët si Trininë e Shenjtë -Atin, Birin dhe Shpirtin e Shenjtë – si shfaqje të ndryshme të Zotit.

Për shembull, në mijëvjeçarin e dytë Para Krishtit, poema e lashtë epike mesopotamiane, “Enuma Elish”, e quan zotin kryesor Marduk me 50 emra të ndryshëm:me emrat e atyre Zotave që vareshin prej tij. Nënkuptimi ishte se këto Zota të një kategorie më të ulët, ishin vërtet shfaqje të një perëndie, Marduk, shkruan Jan Asman në librin e tij “Fetë e botës së lashtë” të vitit 2004.

Por ky koncept i unitetit hyjnor,nuk ishte unik për Mesopotaminë. I njëjti koncept ekzistonte edhe në Greqinë e lashtë, Egjipt dhe Romë. Në Romën e lashtë rreth shekullit III Para Krishtit, një grup filozofik të quajtur Stoikët, pohuan se ekzistonte vetëm një Zot, emrat e të cilit ndryshonin vetëm sipas rolit të tij ose të saj në qiej dhe në Tokë, thotë Asman.

Forcimi i lidhjeve midis qytetërimeve, mund të ketë inkurajuar besimin tek uniteti hyjnor, pretendon më tej ai. Njerëzit krijuan lidhje midis Zotave të tyre dhe atyre të shoqërive të tjera.

Ata filluan të shohin Zota dhe panteone të ndryshme që nuk ishin në kundërshtim me njëri-tjetrin, por qenë shprehje të të njëjtit koncept. Disa studiues e krahasojnë idenë e unitetit hyjnor me monoteizmin. Asman e quan atë “monoteizëm evolucionar”; ndërsa Dardin “monoteizëm filozofik”.

Megjithatë, njerëzit e lashtë mund t’i kenë parë Zotat nga kulturat e ndryshme si të rrjedhur nga i njëjti burim i shenjtë. Në këtë kontekst, lëvizjet fetare nisën të kërkonin adhurimin ekskluziv të një Zoti. Në shekullin XIV para Krishtit, faraoni egjiptian Akhenaten krijoi një kult të përkushtuar vetëm ndaj perëndisë së diellit, Aton.

Ai i mbylli tempujt dhe shkatërroi imazhet e Zotave të tjerë. Dhe disa studiues besojnë se pikërisht në atë kohë izraelitët e hershëm filluan të adhuronin vetëm një perëndi:Yahweh, thotë Metju Çalmers, teoricien i fesë në Universitetin Veriperëndimor në Ilinois, SHBA.

Ai thotë se ishte një tranzicion që zgjati me shekuj, dhe do të kalonin shumë shekuj përpara se besimi në vetëm një Zot të çimentohej tek Judaizmi. Është e rëndësishme të theksohet se këta njerëz nuk e mendonin veten si monoteistë apo politeistë.

Këto lëvizje nuk e mohuan ekzistencën e Zotave të tjerë. Ato thjesht u kërkuan njerëzve që të mos i adhuronin më ata. Ngjashëm, të krishterët e hershëm nuk thanë qartazi se Zotat e tjerë nuk ekzistojnë; por Çalmers tha se ata nisën ti etiketonin ata si demonë.

Shpalljet se ka vetëm një Zot, u shfaqën në pjesë të Biblës Hebraike të shkruara rreth shekullit V Para Krishtit. Por në pjesët e shkruara më herët në historinë hebraike nuk ka pretendime të tilla, shton ai. Vetëm në shekujt III-IV Pas Krishtit, nisi më në fund të shfaqej koncepti i një Zoti të vetëm në liturgjinë e krishterë.

Sidoqoftë, studiuesit nuk bien dakord mbi kohën e saktë kur ndodhi kjo. Islami ishte pak më ndryshe. Kurani, që u shkrua brenda dekadave të shfaqjes së Islamit në shekullin VII, deklaroi që në fillim se kishte vetëm një Zot, shprehet Çad Hajnes, historian i fesë në Universitetin Shtetëror të Arizonës.

Por kjo nuk do të thotë që monoteizmi u shfaq me Islamin,pasi ishte një zhvillim që u shfaq me herët dhe evoluoi me kalimin e kohës. Pra, çfarë gjëje kaq domethënëse ndodhi në ato periudha historike, kur fetë filluan të deklaronin se ekzistonte vetëm një Zot? Është e pamundur të ketë një sqarim shterues të shkak-pasojës. Por në atë kohë ndodhën disa ndryshime të rëndësishme.

Më shumë njerëz po shkruanin idetë e tyre, sidomos elitat, thotë Çalmers. Zotërimi i një teksti fetar, u bë simbol i statusit social. Ndërsa shtetet filluan të mbështesnin lëvizje fetare specifike. Për shembull, në ditët e mëvonshme të Romës, ideja e një Zoti u përdor nga perandori Konstandin si një mënyrë për të bashkuar perandorinë e shkatërruar, thotë Dardin.

Por termi monoteizëm u përdor për herë të parë vetëm në vitin 1660, dhe dekada më vonë termi politeizëm. Më vonë, ky dallim u përdor si një mënyrë për të ndihmuar në shpjegimin pse disa shoqëri ishin të “civilizuara” dhe të tjerat ishin ”primitive”./CNA.al

https://www.livescience.com/polytheism-to-monotheism.html