Kur njerëzit mendojnë për njerëzit më të pasur në histori, u shkon më shpesh mendja tek industrialistët e epokës moderne, si Rotçajldët apo Rokefeler-ët. Ndoshta disa do të përmendnin gjithashtu miliarderë aktualë si Bill Gejt, Karlos Slim, ose shumë sheikë të pasur arabë.
Por personi më i pasur në të gjithë historinë e njerëzimit ishte një sundimtar nga shteti afrikan i Malit, i quajtur Musa Keita I, Mansa X i Perandorisë së Malit (Mansa është një titull i ngjashëm si“sulltan” ose “perandor”). I lindur në vitet 1280, Mansa Musa e zgjeroi Perandorinë e Malit duke pushtuar 24 qytete dhe zonat përreth.

Në kohën kur vdiq rreth vitit 1337, ai kishte grumbulluar një pasuri marramendëse. E përshtatur sipas inflacionit, Mansa Musa I do të kishte sot mbi 400 miliardë dollarë. Pas tij vjen familja Rotçajld, pasuria e kombinuar e së cilës është rreth 350 miliardë dollarë. Ajo e J.D.Rokfeler vlen 340 miliardë dollarë; e Endrju Karnexhi 310 miliardë e kështu me radhë.

Mansa Musa I, e bëri pasurinë e tij fillestare nga minierat e arit dhe kripës në Afrikën Perëndimore. Perandoria Maliane u themelua nga mbetjet e Perandorisë Ganeze. Në kulmin e saj nën Musa I, Perandoria e Malit shtrihej në të gjithë Afrikën Perëndimore, nga Oqeani Atlantik deri në Timbuktu, përfshirë pjesë të Çadit të sotëm, Bregut të Fildishtë, Gambias, Guineasë, Guinea-Bisaut, Malit, Mauritanisë, Nigerit, Nigerisë, dhe Senegalit.

Pra një perandori me një shtrirje gjatësore mbi 3218km. Përveç përfshirjes së shumë qyteteve nën mbretërimin e tij të drejtpërdrejtë, Mansa Musa merrte haraç nga shumë të tjerë. Ndërsa Evropa po luftonte kundër “demonëve” të urisë, murtajës dhe luftës midis aristokracive, Mbretëritë afrikane po lulëzonin.

Sipas zakonit malian, një mbret duhej të caktonte një zëvendës sa herë që shkonte për pelegrinazh në Mekë (kërkesë për çdo mysliman të devotshëm që ka mjetet për t`a bërë këtë), ose nëse fillonte ndonjë fushatë tjetër ushtarake.
Nëse mbreti nuk rikthehej, fronin e merrte zëvendësi i tij i emëruar. Abubakar Keita II (paraardhësi i Musait) u nis në një ekspeditë detare për të gjetur skajet e Oqeanit Atlantik, dhe humbi pa asnjë gjurmë. Para se të ngjitej nëfron në vitin 1312, Musa I dërgoi 2.000 anije për të kërkuar Abubakari Keita II.

Kur askush nuk u kthye, të gjithë ranë dakord që Musa I të ishte perandori i ligjshëm i Malit. Pasuria e Mansa Musa I, ishte vetëm një pjesë e trashëgimisë së tij. Duke kontrolluar rrugët e rëndësishme tregtare midis Mesdheut dhe bregdetit të Afrikës Perëndimore, Mansa Musa themeloi qytetin e tij Timbuktu si qendrën perëndimore të kulturës dhe mësimit
islam.

Ai pagoi një arkitekt nga Andaluzia rreth 200 kg ar për të ndërtuar Xhaminë Xhingereber, e cila ekziston edhe sot. Gjithashtu,Mansa Musa ndërtoi Universitetin e Timbuktu, për të tërhequr studiues dhe artistë nga e gjithë bota islamike. Brenda perandorisë së tij, Mansa Musa I inkurajoi urbanizimin duke financuar ngritjen e shkollave dhe xhamive.

Mansa Musa I tërhoqi për herë të parë vëmendjen e botës në vitin 1324, kur shkoi për pelegrinazhi në Mekë. Shpenzimet e tij të madha tërhoqën shumë vëmendjen e evropianëve të kohës. Askush deri atëherë nuk udhëtonte me aq shumë gjëra me vlerë. Kronistët përshkruajnë një karvan prej dhjetëra mijëra ushtarësh, civilësh dhe skllevërish, 500 lajmëtarë që mbanin shkopinj të artë dhe që ishin të veshur me mëndafsh. Ndërsa shumë deve dhe kuaj ishin ngarkuar më shumë shufra ari.

Mansa Musa udhëtonte bashkë më gruan e tij, Inari Konte, dhe 500 gratë që i shërbenin. Rrugës ai ndërtoi shumë xhami, përfshirë ato në Dukurej, Gundam, Direj, Uanko dhe Bako. Shumë nga xhamitë e tij ekzistojnë edhe sot. Thuhet se kur arriti në qytetin e famshëm të Kajros, ai harxhoi aq shumë para, duke u dhënë ar të varfërve, dhe blerë ushqime, saqë shkaktoi një inflacion shumë të madh nga i cili qytetit iu desh kohë të merrte veten.
Mansa Musa vdiq diku midis viteve 1332-1337. Fronin e zuri djali i tij Mansa Maghan I, i cili kur babai i tij largohej për pelegrinazh, sundonte si regjent. Por ai mbretëroi vetëm për 4vjet, para se t`a pasonte xhaxhai i tij, Mansa Sulejman./Përshtatur nga CNA.al

Burimi:  https://www.ancient-origins.net/history-famous-people/mansa-musa-richest-man-history-006847

Për shekuj me radhë, shtresa më e sipërme e Tokës mendohej të ishte statike dhe e ngurtë. Por teoria e tektonikës së pllakave, e ka tronditur këtë imazh të planetit tonë. Tektonika e pllakave zbulon se si sipërfaqja e Tokës është vazhdimisht në lëvizje dhe si tiparet e saj – vullkanet, tërmetet, oqeanet e nëndheshme dhe malet – janë shumë të lidhura me brendësinë e saj tepër të nxehtë.

Kjo teori përshkruan se si e gjithë shtresa e jashtme, më e trashë 100 km, e quajtur litosferë, përmban disa pllaka shkëmbore gjigante që mbajnë “mbi shpinë” si kontinentet ashtu edhe dyshemenë e oqeaneve. Ato rrëshqasin ngadalë mbi një shtrese të brendshme të nxehtë. Duke lëvizur me një ritëm midis 2 deri 10 cm çdo vit, disa nga këto pllaka përplasen më njera-tjetrën, disa ndryshojnë formë,dhe disa gërryhen duke u fërkuar me njëra-tjetrën.

Në vitin 1912, meteorologu gjerman Alfred Vegener propozoi në një takim të Shoqatës Gjeologjike të Frankfurtit që pjesa e poshtme e Tokës mund të ishte në lëvizje. Në atë kohë, ideja mbizotëruese ishte ajo sipas së cilës,malet formoheshin si rrudha në planet, të cilat më pas e humbisnin ngadalë nxehtësinë e kohës së formimit dhe sipërfaqja e tyre tkurrej.

Në vend të kësaj, Vegener sugjeroi se malet formohen kur kontinentet përplasen, ndërsa lëvizin vazhdimisht mbi sipërfaqen e planetit. Kontinentet ishin shumë kohë më parë të bashkuara në një super-kontinent që Vegener e quajtur Pangea, ose “Gjithë-Toka”. Kjo teori shpjegon edhe pse të njëjtit shkëmbinj të të njëjtës moshë, apo dhe fosile identike, gjenden në të dy anët e Oqeanit Atlantik.

Ideja e lëvizjes së kontinenteve intrigoi disa shkencëtarë. Por shumë të tjerë, sidomos gjeologët, e kundërshtuan atë. Sipas tyre, ideja e Vegener ishte shumë spekulative, e pabazuar sa duhej në parimet gjeologjike dominuese siç është uniformizmi, që thotë se të njëjtat forca gjeologjike lëvizëse të ngadalta që funksionojnë sot tek Toka, duhet të kenë ekzistuar edhe në të kaluarën.

Gjeologu gjerman Maks Semper, shkroi në vitin 1917 me përbuzje se ideja e Vegener “lindi pas një përdorimi sipërfaqësor të metodave shkencore, dhe duke injoruar fusha të ndryshme të gjeologjisë”. Debati midis ekspertëve u ndez edhe më shumë në vitet 1920, edhe në qarqet anglishtfolëse.

Në vitin 1926, në një takim në Nju Jork të Shoqatës Amerikane të Gjeologëve të Naftës, gjeologu Rolin Çamberlen e hodhi poshtë hipotezën e Vegener si një mishmash vëzhgimesh të palidhura logjikisht mes tyre. Por në vitin 1928, gjeologu anglez Artur Holms, e mbështeti teorine e Veneger dhe doli me një shpjegim të mundshëm të saj.

Ai propozoi se kontinentet notonin si gomone në majë të një shtrese shkëmbinjsh të trashë, pjesërisht të shkrirë në thellësi të mëdha të Tokës. Holms e pranoi se ai nuk kishte të dhëna konkrete për t`a mbështetur këtë ide, dhe komuniteti i gjeologëve mbeti kryesisht i bindur për lëvizjen kontinentale.

Në vitet 1950 pati një interes të ri mbi teorinë e zhvendosjes së pllakave kontinentale. Këtë herë pati prova, dhe ato erdhën nga fundi i oqeaneve. Lufta e Dytë Botërore kishte sjellë zhvillimin e shpejtë të nëndetëseve, dhe shkencëtarët shumë shpejt vunë në punë teknologjitë e reja për të studiuar shtratin e detit.

Duke përdorur solarin, që harton dyshemenë e detit përmes valëve zanore, studiuesit hartëzuan hapësirën e një zinxhiri malor nënujor të vazhdueshëm dhe të degëzuar me një çarje të gjatë që shkon drejt qendrës së tij. Ky sistem çarjesh kishte një gjatësi mbi 72.000 kilometra, duke prekur qendrat e oqeaneve të botës.

Të pajisur me magnetometra për matjen e fushave magnetike, studiuesit zbuluan se shkëmbinjtë e dyshemesë së detit kishin një model të veçantë në formën e “shiritave të zebrës”, secila e formuar në kohë të ndryshme. Mbështetja në rritje për zbulimin dhe ndalimin e provave bërthamore nëntokësore, krijoi një mundësi për sizmologët:shansi për të krijuar një rrjet global, të standardizuar të stacioneve sizmografike.

Në fund të viteve 1960, rreth 120 stacione të ndryshme u instaluan në 60 vende të ndryshme, nga malet e Adis Ababa të Etiopisë deri në sallën e Universitetit Xhorxhtaun në Uashington, dhe deri në Polin e Jugut.

Falë të dhënave të shumta sizmike me cilësi shumë të lartë, shkencëtarët zbuluan dhe gjurmuan zhurmë përgjatë sistemit të çarjeve në mes të oqeanit, që tani quhen kreshta. Megjithatë ka ende shumë gjëra që nuk i dimë, si për shembull kur dhe si filloi zhvendosja e sipërfaqes së Tokës, dhe kur mund të mbarojë ajo./CNA.al

https://www.sciencenews.org/article/earth-plate-tectonics-volcanoes-earthquakes-faults

Nga Maria Repnikova “The New York Times”

A është vërtet kaosi politik në Shtetet e Bashkuara të Amerikës “një dhuratë e Zotit për kritikët e Amerikës”. Hua Çunjing, zëdhënësja e Ministrisë së Jashtme të Kinës, iu kundërpërgjigj disa zyrtarëve dhe politikanëve amerikanë që i përshkruan protestuesit në Hong Kong si “heronj të demokracisë, duke thënë se mbështetësit e Trump që sulmuan

javën e shkuar Kapitol ishin “banditë” dhe “ekstremistë”.

Zëvendës ambasadori rus në OKB, Dimitri Polianskij, denoncoi në Twitter faktin se protestuesit mësynë Kapitol në stilin e “Maidan”- duke iu referuar kryengritjes së vitit

2014 në Ukrainë, që pati shumë mbështetje nga Perëndimi.

Më 7 janar një editorial në “Global Times”, një tabloid kinez i kontrolluar nga Partia Komuniste shpalli “kolapsin e sistemit politik të SHBA-së”. Por a është vërtet kështu? Dhe a e rrit legjitimitetin e Kinës dhe regjimeve të tjera autoritare, thellimi i plasaritjeve

në sistemin politik amerikan?

Vetë-portretizimi i SHBA-së si një fanar ndriçues i demokracisë, është kontestuar prej kohësh, edhe para se Donald Trump të bëhej president, nisur nga denoncimet e torturave ndaj irakianëve të burgosur në Abu Ghraib, apo përgjimet e paligjshme të Agjencisë Kombëtare të Sigurisë.

Epoka Trump, u ka ofruar më shumë “municione”kritikëve të Amerikës, përfshirë imazhet prekëse të fëmijëve të emigrantëve të mbyllur në kafaze, dhe vdekjen e Xhorxh Floid në duart e policisë, apo skenat apokaliptike të spitaleve amerikane të mbipopulluara me pacientët e prekur nga Covid-19.

Gjithsesi, unë nuk shoh deri tani asnjë arsye për të besuar se edhe kjo situatë e vështirë për prestigjin e SHBA-së, do të forcojë imazhin e udhëheqësve autokratë diku tjetër.

Statura globale e Kinës, është dëmtuar që nga shpërthimi i pandemisë së koronavirusit, edhe pse vendi është paraqitur në tërësi më mirë se shumë shtete të tjera të mëdha në menaxhimin e krizës. Në një sondazh të kryer nga “Pew Research Center” në 14 vende të industrializuara vjeshtën e vitit të shkuar, treçereku i të anketuarve e shihte Kinën “në një dritë negative”,pra shumë më tepër se sa 1 vit më herët.

Por shumica e të anketuarve në një tjetër studim të Pew verën e shkuar, vazhdonin të kishin pikëpamje negative në lidhje me Rusinë. A funksionon propaganda në shtëpi? Mbulimi i mediave kineze dhe ruse mbi krizën politike aktuale në Uashington, është projektuar të nxisë ndjenjat nacionaliste në të dyja vendet, dhe për një farë mase ato do të kenë sukses në këtë aspekt.

Kaosi në Uashington u transmetua gjerësisht si nga mediat kryesore ashtu edhe mediat sociale në Kinë, dhe kryesisht me pak censurë, gjë që është e pazakontë. Lejimi apo edhe  lehtësimi i rrjedhjes së informacionit, duket të ketë qenë një hap i kontrolluar i propagandës.

Por kjo qasje mund të kthehet në një bumerangë për qeverinë kineze, sidomos nëse  historia mbi Amerikën, shndërrohet në një përrallë në lidhje me rezistencën e institucioneve demokratike ndaj një presidenti të rrezikshëm.

Disa nga mediat sociale në Kinë kanë analizuar në detaje ngjarjet e fundit, duke bërë disa analogji historike, kryesisht me Revolucionin Amerikan, apo Revolucionin e vitit 1830 në Francë. Por fakt është se rezultatet e zgjedhjeve në fund u certifikuan.

Trump edhe pse me vonesë e denoncoi dhunën e disa prej mbështetësve të tij. Pasi Hu Xijin, redaktor i“Global Times”, pohoi në një postim në Weibo më 7 janar se sistemi demokratik i Amerikës sapo ishte shkatërruar, një përdorues i kësaj platforme sociale më e përdorura në Kinë, argumentoi se “aftësia e sistemit amerikan për të ndrequr gabimet është e fortë, dhe se ajo do ta përballojë edhe këtë sfidë”.

Komente të tilla janë vetëm disa grimca të një debati më të gjerë dhe dinamik në rrjetet sociale. Por,ato sugjerojnë tashmë se perceptimet në Kinë dhe Rusi lidhur me trazirat politike në Amerikë, mund të diktohen më pak nga propaganda ruse apo kineze, dhe më shumë nga reagimi i vetë Amerikës ndaj krizës.

Ndaj, mësymja e 6 janarit në Capitol, dhe pasojat e saj politike, nuk janë një dhuratë për udhëheqësit autoritarë që janë të prirur të denoncojnë mangësitë e SHBA-së, përkundrazi, janë më shumë një mundësi që Amerika të rindërtojë veten dhe imazhin e saj në botë. Në fund të fundit, do të jetë mënyra se si Amerika do të përballet me këtë krizë në javët dhe muajt e ardhshëm, ajo që do të përcaktojë se si kjo histori, dhe Amerika në përgjithësi, do të perceptohet nga njerëzit në Kinë, Rusi dhe më gjerë./CNA.al

https://www.nytimes.com/2021/01/15/opinion/impeachment-china-russia.html