Nga Dalibor Rohac “American Interest”

Pas Luftës së Dytë Botërore, shumë intelektualë perëndimorë dyshuan nëse Gjermania mund të bëhej sërish një komb demokratik i civilizuar. Megjithatë, në më pak se një brez, gjermanët e arritën këtë gjë duke miratuar një kushtetutë federale, duke kufizuar me kujdes ata që ishin pranë “levave” të pushtetit, duke krijuar një mrekulli ekonomike, dhe duke nxjerrë para drejtësisë shumë (megjithëse jo të gjithë) prej bashkëpunëtorëve në mizoritë naziste.

Kur ra komunizmi në vitin 1989, pati më pak dyshime mbi të ardhmen e ndritur të Evropës Qendrore dhe Lindore post-komuniste. Në fakt, edhe perspektiva e anëtarësimit të mundshëm të Rusisë në NATO dhe Komunitetin Ekonomik Evropian, nuk u pa si tërësisht e pamundur.

Tridhjetë vjet më vonë, rezultatet janë të përziera. Disa vende, si Bjellorusia, mezi kanë ecur drejt demokracisë, lirisë së individit dhe sundimit të ligjit; ndërsa të tjerat, si Polonia dhe Hungaria, kanë bërë hapa prapa, pas një progresi të madh fillestar.

Shumica e vendeve, për shembull në mbarë Ballkanin, duken të bllokuara dhe në vendnumëro, me një demokraci të brishtë, të mbushur me patronazh dhe korrupsion dhe cinizëm në lidhje me besnikëritë e tyre gjeopolitike. Disa bëjnë përgjegjës për situatën një reagim të ashpër kundër “politikës së imitimit” që u përpoq ta shndërronte Evropën Qendrore dhe Lindore në një kopje të Perëndimit, pa pasur shumë vëmendje ndaj realiteteve lokale.

Por nëse Viktor Orban dhe të tjerët në rajon, janë produkte të një reagimi kundër përpjekjeve të ashpra për të krijuar institucione të ngjashme me Perëndimin, si shpjegohen shembujt edhe më të këqij të populizmit autoritar në vende që nuk u përballën kurrë me të njëjtin presion, si Bjellorusia, Serbia ose Moldavia?

Dhe çfarë ndodhi që disa nga “imituesit” më të etur, të tillë si vendet baltike ose Çekia, kurrë nuk kanë bërë ndonjë hap kuptimplotë pas në aspektin e demokracisë? Si për t’i komplikuar gjërat më tej, strategjitë e reformave në të gjithë vendet post-komuniste ndryshuan gramatikisht nga njëra-tjetra.

Një nga shembujt më shqetësues të prapambetjes demokratike sot, Hungaria, ndoqi një përzierje unike të reformave ekonomike. Qeveria i dha përparësi ristrukturimit dhe konsolidimit të sektorit financiar, mbi privatizimin e ndërmarrjeve të saj shtetërore, duke shmangur përçarjet sociale dhe periudhat e gjata të papunësisë në nivele tepër të larta.

Rreth 15 vjet më parë, Hungaria dukej si një histori suksesi, pasi kishte shënuar një progres të konsiderueshëm në të gjitha llojet e standardeve të demokracisë, sundimit të ligjit dhe cilësisë së institucioneve.

Sot, për Freedom House, Banka Botërore etj, Hungaria mbetet dukshëm pas Republikës Çeke, që nuk ka përjetuar një shkallë të ngjashme të “prapambetjes demokratike” apo të “zhdemokratizimit”,- pavarësisht nga dominimi edhe aty i politikës populiste vitet e fundit.

Shembulli kryesor i rënies së Hungarisë është gjyqësori.

Në vitet 1990, qeveria hungareze e izoloi me sukses gjyqësorin nga presionet politike, duke ndjekur rekomandimet nga autoritetet ndërkombëtare, duke ngritur një këshill të pavarur të gjyqësorit – një hap që nuk u ndërmor kurë nga Republika Çeke, ku qeveria mbajti të paktën zyrtarisht, një rol të caktuar në drejtimin dhe mbikëqyrjen e gjyqësorit.

Në vitet 1990, Gjykata Kushtetuese e Hungarisë konsiderohej si një nga më të fortat në botë.  Por duke mos i ngulitur parimeve e pavarësisë në praktikën ligjore hungareze dhe jetën politike, reformat e hershme çuan në një reagim dhe në fund në politizimin e plotë të gjykatave nën partinë qeverisëse FIDESZ.

Arsyeja për reagimin nuk ishte “imitimi”, por politika përmes së cilës praktikat më të mira perëndimore u importuan në Hungari. Partia e Punëtorëve të Hungarisë u shndërrua në një Parti Socialiste në emër demokratike, duke e pastruar veten nga të gjitha simbolizmat komuniste dhe totalitare, por duke mbajtur pjesën më të madhe të kuadrove të saj. Ajo ndërmori disa reforma në gjyqësor, që duruan disa kohë.

Ndërkohë komunistët çekë nuk hoqën dorë kurrë nga trashëgimia e tyre totalitare. Për pasojë mbeti në skajet e politikë ceke të pas vitit 1989, me pak ndikim në politikë, dhe akoma më pak në reformat e gjyqësorit. Një aksident tjetër pasues i historisë ishte ndarja e Çekosllovakisë.

Nacionalizmi sllovak, i fjetur nën komunizëm, u bë një fenomen domethënës në vitet 1990- 1991. Por vendimi i Vasllav Klaus dhe Vladimir Meçiar për t’i dhënë fund federatës Çekosllovake pas zgjedhjeve në 1992 nuk ishte në asnjë mënyrë i paracaktuar, dhe as u imponuar nga presioni i opinionit publik.

Një efekt i rëndësishëm që ndikoi në atë ndarje ishte nevoja që çekët të hartonin kushtetutën e tyre, që u frymëzua nga ajo e Gjermanisë. Një faktor i rëndësishëm nëpër këto aksidente të historisë ishte çështja e vazhdimësisë. Ndryshe nga Gjermania e pasluftës, argumente bindëse mund të bëhen për një farë shkalle të vazhdimësisë ligjore dhe politike në Evropën Qendrore dhe Lindore post-komuniste.

Megjithatë, të paktën në retrospektivë, duket se ndryshimi në paanshmërinë me të cilën elitat e vjetra komuniste rimorën pozitat e ndikimit dhe pushtetit brenda sistemit të ri ishin thelbësore për shqetësimet e ardhshme të vendeve post-komuniste.

Në shtetet baltike, ekzistenca kombëtare ishte e papajtueshme me çdo formë të vazhdimësisë me shtypjen sovjetike. Në anën tjetër të spektrit, pak ndryshime aktuale politike shoqëruan shkatërrimin zyrtar të regjimit komunist në Bjellorusi, Ukrainë apo në Gjeorgjinë e Eduard Shevernaxes.

Midis këtyre dy poleve, ka shkallë të ndryshme me të cilat komunistët e vjetër e ri-shpikën veten si liberalë pro-BE (si në Hungari), përvetësuan pasuri të mëdha gjatë fazave më të egra të privatizimit të ndërmarrjeve shtetërore (si në Sllovaki), apo u zhvendosën në periferinë e jetës ekonomike dhe politike.

A mund të ishin bërë gjërat ndryshe dhe më mirë, në vendet ku elitat komuniste vazhdoi të ushtrojë ndikimin e saj, mbase pas një ri-emërtimi? Ndërsa historia nuk lejon eksperimente të kontrolluara, përvoja e 30 viteve të kaluara sugjeron se ndarjet e pastra janë shpesh mënyra më e mirë për të rregulluar jo vetëm marrëdhëniet toksike, por edhe shoqëritë e qeverisura nga institucionet toksike./ Përshtatur nga CNA.al

Nga William Park

Vënia e rripit të sigurimit në makinë apo mbajtja e maskës në fytyrë dihet se shpëton jetë. Por pse disa njerëz refuzojnë ende t’i zbatojnë këto masat, dhe madje protestojnë kundër ligjeve që i imponojnë ato? “Unë thjesht e urrej”- u shpreh një grua kur u pyet pse nuk pranon ta mbajë.

“Unë mendoj se pavarësisht nëse je burrë po grua, kjo është diçka imponuese”- përgjigjet burri pranë saj. “Jam përgjegjës për veten time, ju nuk mund të më tregoni se çfarë duhet të bëj”- shton ai. Ky është arsyetimi tipik që mund të prisni të dëgjoni nga protestuesit që refuzojnë të mbajnë maska ​​në ambiente publike gjatë pandemisë.

Kundërshtimi i tyre nuk ka të bëjë vetëm me komoditetin, apo edhe skepticizmin nëse mund të shpëtojnë jetë njerëzore. Ata zemërohen kur autoritetet i tregojnë se çfarë duhet të bëjnë. Por të intervistuarit më lart nuk ishin të mërzitur për ligjet që e kanë bërë mbajtjen e maskës të detyrueshme në hapësirat publike në shumë vende.

Ata po flisnin për rripat e sigurimit në makinë. Të intervistuarit ishin shoferë britanikë, që pranuan se nuk përdornin rripat e sigurimit në vitin 2008, pavarësisht se kjo ishte një kërkesë e imponuar nga ligji në Britani për të veshur rripin e sigurisë në sediljen e përparme të një automjeti që nga viti 1983, dhe në sediljen e pasme që nga viti 1991.

Krahasimi midis protestave kundër mbajtjes së maskave dhe rripave të sigurimit, është shumë popullor. Vip-at e kanë përdorur atë për të theksuar se kundërshtarët kanë ekzistuar gjithmonë. Media e nxjerrë në pah në një përpjekje për të shpjeguar origjinën e protestave kundër një mase që mund të ndihmojë në vënien nën kontroll të përhapjes së pandemisë. Por miratimi i ligjeve për mbajtjen e rripave të sigurisë në makinë, ishte shumë më pak i lehtë sesa kërkesa për të mbajtur maska në fytyrë. Gjithsesi mund të mësojmë shumë gjëra nga miratimi i ligjeve mbi rripat e sigurimit dhe masat e tjera të shëndetit publik.

Pse për shembull, duket se ka dallime midis vendeve të ndryshme? Dhe pse disa njerëz janë të përgatitur të sfidojnë një masë shëndetësore që me siguri do të shpëtojë jetë njerëzore?

Ndërsa faktet se rripat e sigurimit shpëtojnë jetë janë të pamohueshme, ka pasur një periudhë ngurrimi për futjen e tyre në përdorim.

Prodhuesit e makinave, kompanitë e sigurimeve, autoritetet e zbatimit të ligjit, politikanët dhe shoferët, kishin interesa legjitime për ta vonuar një ligj të tillë. Për prodhuesit e makinave, çështja ishte kostoja. Në atë kohë shpresohej që rripat e sigurimit të bëheshin të detyrueshëm, pasi ato kishin më pak kosto sesa vendosja e jastëkëve të ajrit.

Një jastëk në mesin e viteve 1980 kushtonte deri në 800 dollarë, krahasuar me disa dollarë për rripin e sigurimit. Sikur një ligj të kërkonte pajisjen e të gjithave makinat me jastëk ajri, çmimet e makinave të reja do të rriteshin duke krijuar kështu një mini-tronditje në treg.

Shoferët ishin më të interesuar për rehatinë e tyre. Një studim zbuloi se 86 për qind e amerikanëve e pranonin që vënia e rripit të sigurisë shpëton jetë, ndërsa vetëm 41 për qind e tyre i përdornin vetë. Ndërkohë rreth 65 për qind e amerikanëve ishin kundër detyrimit për mbajtjen e rripave të sigurisë, dhe kjo për arsye rehatie.

Ndaj, kompanitë e sigurimeve preferuan jastëkët e ajrit ndaj rripave të sigurisë. Edhe jastëkët shpëtojnë jetë, por jo aq sa rripat. Ndaj Nju Jorku ishte shteti i parë amerikan që miratoi me ligj përdorimin e detyrueshëm të rripave të sigurimit në sediljet e përparme të makinave më 1 janar 1985, dy vjet pas Britanisë, Kanadasë, Francës dhe Gjermanisë.

Por këto ligje morën vite për t’u zbatuar plotësisht. Në disa vende, hendeku midis ligjit për përdorimin e detyrueshëm të rripit për shoferët e sediljeve të para dhe pasagjerëve në sediljet e pasme zgjati për dekada. Për shembull, Japonia, i bëri të detyrueshëm rripat e sigurisë në sediljen e shoferit në vitin 1971, dhe për pasagjerët në sediljen e pasme vetëm në vitin 2008.

Protestat kundër ligjeve për rripin e sigurisë, nuk nënkuptonin se amerikanët në tërësi i injoronin ato, edhe nëse i kundërshtonin ato në parim. Të dhënat zyrtare, tregojnë se në Nju Jork 70 për qind e sheferëve në ndenjësen e përparme po e respektonin ligjin 2 muaj pas miratimit të ligjit. Në Mbretërinë e Bashkuar, kjo normë ishte rreth 90 për qind.

Në vendet e tjera pati më pak protesta, por respektimi i ligjit në fjalë ishte shumë më i ulët. Në fund të viteve 1980, Serbia (Jugosllavia e dikurshme) kishte një nga nivelet më të larta të vdekjeve nga aksidentet rrugore në Evropë. Ashtu si SHBA-ja, ligji mbi përdorimin e rripit të sigurisë në Jugosllavi nisi të zbatohej në vitin 1985,dhe gjoba për kundravajtje ishte 75 $. E megjithatë jugosllavët e vinin rrallë rripin e sigurisë, pasi shoferët e shmangnin gjobën përmes korruptimit të policit rrugor.

Dhe ky është ndoshta leksioni më i dobishëm nga krahasimi i ligjeve mbi rripat e sigurisë dhe mbajtjes së maskës në fytyrë:intensiteti i kundërshtimit është e parëndësishëm dhe ndoshta ndikohet nga fakti se sa njerëzit në një vend e respektojnë autoritetin dhe procesin ligjor.

Ajo që ka më shumë rëndësi, është nëse njerëzit ndjekin udhëzimet, dhe me sa efektshmëri e bëjnë këtë gjë. Duket se shumë njerëz i respektojnë udhëzimet për mbajtjen e maskës. Në SHBA, rreth 59 për qind e njerëzve i mbajnë ato, pak më shumë në Gjermani dhe pak më pak në Francë (Britania mbetet pas me 19 për qind).

Sidoqoftë, jo të gjithë i mbajnë maskat në mënyrë korrekte. Një studim me 12.000 njerëz në rajonin e Sao Paulos në Brazil, zbuloi se rreth 30 për qind e njerëzve e mbanin maskën ​​gabimisht ose duke ekspozuar hundën ose gojën.

Me gjithë ndërhyrjet e autoriteteve të shëndetit publik, mbajtja e maskës në fytyrë kërkon kohë që të zbatohet. Mesazhet dhe kornizat ligjore që lejojnë zbatimin e ligjeve të tilla duhet të jenë të drejta. Por koha do t’i detyrojë njerëzit të përshtaten.

Pavarësisht protestave të një pakice të zëshme, qëndrimet mbi maskat po ndryshojnë, teksa të dhënat po tregojnë se kjo masë do të bëjë diferencën gjatë pandemisë dhe se me kalimin e kohës përshtatja do të vazhdojë të rritet, ashtu siç ndodhi dikur me rripat e sigurisë në makina. / “BBC Future” – Bota.al

Nga Adam O’Neal “The Wall Street Journal”

Nëse Italia do të mbante sot zgjedhje parlamentare, sondazhet sugjerojnë se Mateo Salvini do të bëhej kryeministri i ardhshëm i vendit. Edhe pse zgjedhjet parlamentare janë planifikuar pas 3 vitesh, ai nuk beson se do të duhet të presë aq gjatë derisa të rrëzohet qeveria aktuale. Dhe tashmë e ka një ide se të shkaktojë rënien e saj.

Rruga më e qartë e Salvinit drejt pushtetit, kalon përmes një koalicioni të qendrës së djathtë me konservatorët e Fratelli d’Italia dhe partinë pro-biznesit të Silvio Berluskonit Forza Italia. Partia e tij është përshkruar si nacionaliste, populiste, konservatore, si e të djathtës ekstreme dhe madje edhe fashiste.

“Në Itali dallimet majtas-djathtas, fashist-komunist nuk kanë shumë peshë. Unë mendoj se LEGA është përtej ideologjive”- thotë Salvini. Por ai nuk i hedh poshtë të gjitha etiketimet:

“Unë e pranoj të jem “sovranit”. Pasi kjo nënkupton identitetin, kulturën, historinë e Italisë, ligjet e saj dhe fenë tonë. Por mund ta pranoj edhe etiketimin si “populist”, të cilin disa njerëz e konsiderojnë fyerje, por që unë mendoj se është një kompliment”.

LEGA u themelua në vitin 1991 si LEGA NORD, një parti rajonale e përqendruar në kërkimin e një autonomie më të gjerë për veriun më të pasur të vendit. Salvini e ka udhëhequr partinë që nga viti 2013, duke i dhënë një vokacion kombëtar, përmes kundërshtimit të fortë ndaj emigracionit të paligjshëm dhe skepticizmit ndaj Bashkimit Evropian.

Në vitin 2018, LEGA arriti një marrëveshje për ndarjen e pushtetit me Lëvizjen 5 Yjet të ekstremit të majtë, që zgjati pak më shumë se një vit. Salvini u bë zv/kryeministër dhe Ministër i Brendshëm në qershor 2018, dhe ishte i vendosur në mbylljen e brigjeve italiane ndaj anijeve plot me emigrantë.

Numri të emigrantëve ra ndjeshëm. Por menaxhimi prej tij i kësaj situatë, solli kritika të forta nga Brukseli dhe Vatikani për mungesën e humanizmit. Por ajo qasje e bëri LEGA-n partinë më popullore në vend. Si një kundërshtar i fortë i emigracionit, Salvini mund të duket si versioni i Donald Trumpit në Evropë.

“Unë isha nga të paktët politikanë italianë që besova në fitoren e tij 4 vjet më parë. Dhe vazhdoj të besoj se ai ka qenë një president i mirë, dhe shpresoj se do të rizgjidhet”- shprehet Salvini mbi Trump. Që të dy e shohin njëlloj çështjen e emigracionit, por edhe shumë çështje fiskale dhe tregtare

“Për disa çështje ndërkombëtare, të tilla si marrëdhëniet me Kinën, Iranin dhe marrëdhëniet e ngushta me Izraelin, ne kemi të njëjtën qasje. Nëse unë do të isha kryeministër, Jeruzalemi si kryeqyteti i Izraelit do të njihej nga qeveria ime, ndërsa marrëdhëniet me Kinën dhe Iranin do të pezulloheshin”- thotë Salvini, që është kundër përfshirjes së kompanive kineze në ndërtimin e rrjetit 5G në Itali.

Nga ana tjetër kreu i LEGA-s e sheh Rusinë në një dritë më pozitive. Ai mohoi akuzat se partia e tij është financuar nga Moska. Salvini thotë është thjesht në interesin e vendit të tij që të përmirësojë marrëdhëniet me Rusinë. “Nëse Evropa vendos sanksione ndaj Moskës, ajo e detyron Rusinë të orientohet drejt Lindjes. Unë preferoj ta kem Rusinë si një mike, sesa si një aleate të Kinës”- shton ai.

Selia e BE-se

Por nga ana tjetër a dëshiron Rusia të jetë një mike apo partnere strategjik me Perëndimin? “A ka probleme në Rusi? Po. A është Rusia një vend plotësisht demokratik? Jo. A ka korrupsion atje? Po. Por shihni Turqinë, anëtare e NATO-s, dhe që teknikisht është ende një kandidate për t’u anëtarësuar në BE. Ajo ka të njëjtat probleme, madje edhe më të këqija se sesa Rusia.

Prandaj, nëse është e drejtë të përpiqesh dhe të dialogosh me Turqinë, për mendimin tim është e drejtë të përpiqesh të bisedosh edhe me Rusinë. Erdogani nuk duket më paqësor dhe demokratik se sa Putini”- nënvizon Salvini.

Vitin e kaluar, ai u përpoq të organizonte një lëvizje populiste pan-evropiane përpara zgjedhjeve për në Parlamentit Evropian. Por në fund, partitë populiste dështuan të bashkohen, pjesërisht mbi përçarjet në lidhje me politikën ndaj Rusisë. Por Salvini mendon se populistët e kontinentit mund të krijojnë ende një aleancë.

“Ne duhet t’ia fillojmë nga traktatet origjinale të Evropës. Armikja e ëndrrës evropiane është burokracia e Brukselit, dhe jo Salvini. Kjo burokraci evropiane, e tradhtoi ëndrrën evropiane. Traktati themeltar i BE-së, e vendosi punësimin e plotë si përparësinë e vet. Por socialistët e harruan atë”- vijon më tej politikani italian.

Në thelb, ai dëshiron të krijojë një rrjet evropian të ndryshëm nga boshti franko-gjerman, pasi sipas tij “sot BE do të thotë Emanuel Makron dhe Angela Merkel”. Por a mund ta imagjinojë Mateo Salvini të nxjerrë vendin e tij jashtë BE-së?

“Për momentin, në projektin tonë të gjitha energjitë tona janë fokusuar në rimëkëmbjen ekonomike të vendit, sipas rregullave aktuale, me monedhën ekzistuese dhe unionin aktual. Nëse po më pyetni nëse euro e ndihmoi Italinë, përgjigjja ime është jo. Nëse BE-ja është e drejtë me të gjithë anëtarët e saj, përgjigjja ime është sërish jo”- thotë Salvini.

Megjithatë ai nuk e përjashton në të ardhmen mundësinë e një Italexit:“Britania e Madhe tregoi se mund të jetë e mundur të jetohet edhe pa euron dhe BE-në. Nëse do të detyrohesha të zgjedhja midis Italisë dhe Evropës, unë do të zgjidhja Italinë”.

Koalicioni qeverisës aktual nuk është i etur të thërrasë zgjedhjet e reja, por Salvini mendon se ato do të ndodhin gjithsesi vitin e ardhshëm. Ai argumenton se partia e tij, u dëmtua më shumë nga pandemia se të tjerët, pasi ajo e kufizoi fushatën e tij agresive.

“LEGA është e vetmja parti që jeton si parti”- thekson ai. Ai parashikon që zgjedhjet rajonale të kësaj vjeshte do t’i japin një shtysë të madhe partisë, teksa koalicioni qeverisës do të ketë probleme të përballet me “çështjet e shkollës, papunësisë dhe krizës ekonomike”./ Përshtatur nga CNA.al