Europianët po e paguajnë reagimin e vonuar të qeverive europiane ndaj pandemisë së Coronës me kufizimin e lirisë personale dhe recesion të thellë. Europa mund të kishte mësuar nga Singapori, kritikon Christina zur Nedde.

Përhapja e virusit Corona e ka kthyer botën përmbys: Vendet demokratike e “të lira” si Austria izolojnë qytetarët e tyre duke menduar madje edhe përgjimin e tyre. Kundrejt kësaj qytetarët në vendet aziatike “autoritare”, si Singapori në javët e shkuara gëzuan më shumë liri se europianoperëndimorët. Megjithë lidhjet e ngushta ekonomike e të transportit me Kinën, Singapori ia doli të mbajë të ulët numrin e rasteve të Coronës dhe të mos e prekë shumë jetën publike. Europa mund të kishte mësuar prej tij.

Sekreti i Singaporit

Megjithë cënueshmërinë si një nyje globale e shumëpopulluar, Singapori ka pasur deri të premten 422 raste akute të Coronës dhe 2 raste vdekjeje. Virusi i ri u shfaq aty pak pas festës kineze të Vitit të Ri dhe do të kishte pasoja katastrofale për qytetin-shtet. Por megjithë rrezikun e dëmtimit të marrëdhënieve ekonomike me partnerin e tretë më të madh tregtar, Singapori vendosin kufizimin e udhëtimit në vend për pasagjerë nga Kina. Madje kundër këshillës së Organizatës Botërore të Shëndetësisë, se ndalimet e udhëtimit në këtë moment nuk janë të nevojshme.

Singapori kishte deri në mes të shkurtit më shumë se 80 raste Covid, numrin më të lartë jashtë Kinës. Ky vend veproi shpejt, duke izoluar të sëmurët dhe testuar secilin person me simptoma gripi dhe pneumonie. Personat që kishin pasur kontakt u gjetën përmes ndihmës së “contact tracking” dhe u futën në karantinë. Metoda e zhvilluar gjatë epidemisë SARS në vitin 2003 pati sukses. Në bazë të saj regjistroheshin me hollësi të gjitha të dhënat e kontaktit të personave që kishin hyrë në ndërtesa, të infektuarit mund të pyeteshin me saktësi, se ku kishin qëndruar më parë personat e sëmurë me cilin kishin pasur kontakt.

Përmbledhtazi mund të thuhet, se suksesi i Singaporit në mbajtjen nën kontroll të virusit Corona lidhet me katër faktorë: mbylljen e hershme të kufijve, ndjekjen rigoroze të kontaktimit, shumë teste dhe SARS-in si provë e përgjithshme gjenerale. Falë këtyre masave mund të vazhdonte jeta publike normalisht. Restorantet, qendrat tregtare, shkollat, zyrat janë deri më sot të hapura. Hong-Kongu dhe Tajvani megjithë afërsinë gjeografike me Kinën kanë pak a shumë një sukses të tillë.

I mungon Europës përvoja e SARS?

Megjithëse tingëllojnë të tmerrshme, këto masa do mund të kishin ndihmuar. Që Europa nuk reagoi shpejt dhe në mënyrë efektive ndaj pandemisë që po përhapej, kjo ishte pasojë e një arrogance eurocentriste dhe përpjekjeve të pakoordinuara për të mbrojtur firmat lokale. Megjithëse krerët e shteteve dhe qeverive kishin dijeni për virusin që në fund të dhjetorit, ai u injorua për një kohë të gjatë si „një problem aziatik”. Gjithçka që Singapori e bëri ashtu si duhet – mbylljen e hershme të kufijve, teste të zgjeruara dhe ndjekjen e kontakteve për izolim -vendet europiane e bënë gabim. Le të marrim si shembull Austrinë. Fluturimet nga Kina, Irani dhe Italia u ndaluan vetëm më 9 mars. Frika se do të dëmtohet ekonomia lokale për shkak të ndalimit të udhëtimit bëri që qeveria të merrte vonë masa rigoroze.

Një nga qendrat e shpërthimit të pandemisë në Europë, Iscgl në Austri kishte nevojë për 8 ditë gjithsej për të reaguar ndaj rasteve të konfirmuara të turistëve me Corona nga Islanda dhe të mbyllte baret, liftet e skive e hotelet. Pastaj me nxitim dhe pa i testuar më parë të gjithë turistët u nisën në shtëpi, duke e shpërndarë virusin në të gjithë Europën. Kapacitetet e testimit të europianëve janë të pakta, megjithëse qeveritë kishin jo pak kohë për t’u përgatitur. Madje as personeli mjekësor nuk ka qasje të mjaftueshme në teste, dhe kjo shkakton një tjetër mungesë, atë të mungesës së mjekëve dhe infermierëve, që duhet të futen në karantinë, e të presin me ditë rezultatet e testeve të tyre.

Liria personale bie viktimë

Një ndjekje e kontakteve si në Singapor është e papërfytyrueshme në Europë. Shansi për të zhvilluar diçka të përfafërt nuk u përdor. Në vend të kësaj qeveritë kanë marrë masat më të rrepta për lirinë personale që nga Lufta e Dytë Botërore. Në vend të identifikojnë kush është i infektuar, dhe të izolojnë këta persona në mënyrë efektive, qytetarët janë futur në një gjysmë izolim të paefektshëm. Sepse ende ka shumë pika kontakti që mundësojnë transmentimin e virusit, e nuk ke mundësi të identifikosh kush është i infektuar. Në të njëjtën kohë liria personale reduktohet në një minimum, ekonomia është paralizuar, operatorët e celularëve i japin të dhënat e lëvizjeve tek autoritetet, ndryshe nga sa u premtua në rregulloren bazë të të dhënave të BE.

E ardhmja

Kjo krizë nuk është vetëm krizë shëndetësore, por edhe e mënyrës se si veprojmë ne me të, që nga reagimi i vonuar deri tek efektet personale. Pritshmëria jonë ndaj krerëve politikë është që ata të sigurojnë si shëndetin ashtu edhe lirinë tonë. Kur kjo krizë të kalojë duhet të analizojmë, se pse shkoi puna kaq larg dhe çfarë mund të mësojmë nga Singapori.

Christina zur Nedden është gazetare me profesion të lirë. Në shkurt ajo ka qenë në Singapor, e tani ndodhet në Vjenë./ DW

Gjatë Mesjetës së vonë, jeniçerët ishin forca më e fuqishme ushtarake në botë. Në kulmin e tyre, ata ishin një trupë prej 200 mijë ushtarësh, dhe ishin luftëtarët më të stërvitur që kishte parë Evropa dhe Lindja e Mesme që nga koha e Perandorisë Romake.

Shumë prej tyre ishin stërvitur që në moshë të re, për të mbrojtur interesat politike në rritje
të Perandorisë Osmane. Por ndikimi politik i jeniçerëve, do të paraqiste një kërcënim të vazhdueshëm për pushtetin e vetë sulltanit, çka edhe çoi në fund në shpërbërjen e kësaj force elitare, pas një rebelimi të madh të tyre në fund të shekullit XVII-të.

Historia e kësaj njësie ushtarake elitare daton që në shekullin XIV, kur Perandoria Osmane nisi të sundojë hapësira të mëdha të Lindjes së Mesme, Afrikës së Veriut dhe pjesëve të Evropës. Vetë Perandoria Islame u themelua rreth vitit 1299, nga një udhëheqës fisnor turk nga Anadolli – Turqia e sotme – i quajtur Osmani I.
Nën udhëheqjen e pasardhësve të tij, territoret e Perandorisë Osmane u zgjeruan nga Azia e Vogëlderi në Afrikën e Veriut. Ndër pasardhësit e Osmanit ishte edhe Sulltan Muradi I, që sundoi midis viteve 1362-1389. Nën mbretërimin e tij, mbi territoret e krishtera u vendos një sistem taksash i njohur si “devşirme”.

Jeniçerët ishin një njësi ushtarake elitare. Anëtarët e saj i nënshtroheshin një stërvitje intensive që në moshë të re, dhe ata detyroheshin të betoheshin se do të ishin besnikë ndaj sulltanit. Taksa parashikonte që autoritetet osmane të merrnin djemtë e vegjël të krishterë 8-vjeçarë nga prindërit e tyre, veçanërisht nga familjet në Ballkan, për të punuar si skllevër.
Ka shumë tregime historike të familjeve të krishtera, që përpiqeshin me çdo mënyrë të mos i dorëzonin fëmijet e tyre tek osmanët. Jeniçerët, nuk ishin vetëm një degë e veçantë e ushtrisë. Ata kishin gjithashtu edhe pushtet politik. Prandaj, anëtarët e kësaj njësie gëzonin disa privilegje, kishin rroga më të larta, merrnin dhurata nga sulltani, dhe ushtronin madje ndikim politik.

Në fakt, ndryshe nga shtresat e tjera të skllevërve të mbledhur përmes sistemit “devşirme”, jeniçerët gëzonin statusin e njerëzve “të lirë”, dhe konsideroheshin si “bijtë e sulltanit”. Luftëtarët më të mirë, shpërbleheshin me ngritje në përgjegjësi në radhët e ushtrisë, dhe ndonjëherë merrnin pozicione politike në perandori.
Në këmbim të këtyre privilegjeve, jeniçerët konvertoheshin në fenë islame, nuk martoheshin asnjëherë, dhe ishin tërësisht besnikë ndaj sulltanit. Kur sulltan Mehmedi II pushtoi Kostandinopojën (Stambolli i sotëm) në vitin 1453, jeniçerët luajtën një rol të rëndësishëm në
atë luftë.

“Ata ishin një ushtri moderne, shumë kohë para se Evropa të ngrinte njësi të tilla”- thotë Virginia H.Aksan, profesore e historisë në Universitetin Mekmaster në Kanada. “Ushtritë evropiane, përdornin ende kalorësit e veshur me armaturat e rënda, nën të cilat mezi lëviznin”- shton ajo.
Jeniçerët ishin veçanërisht të njohur për harqet e tyre. Por ata ishin gjithashtu të aftë për të luftuar me shpata. Uniformat e tyre të lehta, i jepnin mundësi të manovronin me shkathtësi përballë kundërshtarëve të tyre perëndimorë, të cilët mbanin zakonisht armaturat e rënda, shpata më të trasha dhe më të rënda.

Kreu i tyre ishte ‘jeniçeri agası’, ose “agai i jeniçerëve”. Kur jeniçerët nuk luftonin në front, ata mblidheshin në kafenetë e qyteteve, ose rreth enës së madhe të gatimit të kampit të tyre, që quhej kazan. Ushqimi nga kazani, ishte një mënyrë për të kultivuar solidaritetin midis ushtarëve.
Ata furnizoheshin me ushqime të bollshme nga pallati i sulltanit, si pilaf me mish, supë, dhe puding me shafran. Pranimi i ushqimit të sulltanit, simbolizonte harmoninë e jeniçerëve me udhëheqësin. Nëse ata e refuzonin ushqimin, kjo ishin një shenjë shqetësuese, pasi mund të sinjalizonte fillimin e një rebelimi.
Dhe përgjatë historisë së Perandorisë Osmane pati disa rebelime jeniçerësh. Në vitin 1622, sulltani Osmani II, që planifikoi të zhdukte jeniçerët, mbylli kafenetë që ata frekuentonin, dhe vrau disa nga liderët e tyre më të njohur. Por Selimi III, u rrëzua nga froni pikërisht nga jeniçerët. Në një farë mënyre, ata ishin një forcë e rëndësishme në mbrojtjen e sovranitetit të perandorisë, por njëherazi një kërcënim për pushtetin e vetë sulltanit .

Ndikimi politik i jeniçerëve, nisi të zbehej në fillim të shekullit XVII-të. Ligji “devşirme” u shfuqizua në vitin 1638, dhe anëtarësimi në këtë njësi elitare u diversifikua përmes reformave, që lejonin hyrjen në të edhe të myslimanëve turq. U anulua edhe rregulli i të qenit beqar.
Në fund të atij shekulli, numri i tyre ishte vetëm 20.000. Rënia përfundimtare e jeniçerëve ndodhi në vitin 1826, nën sundimin e Sulltan Mahmudit II. Sulltani donte të ndërmerrte disa reforma në forcat e tij ushtarake, të cilat u refuzuan nga ushtarët e jeniçerëve. Sulltani përdori artilerinë për të bombarduar kazermat e tyre. Të mbijetuarit e asaj masakre, u internuan ose u ekzekutuan, duke shënuar kësisoj fundin e kësaj njësie dikur të lavdishme./CNA.al

Nga Jeffrey Kluger “Time”

Ndërsa pandemia e koronavirusit, vazhdon që të përhapet me shpejtësi nëpër botë, një pandemi emocionale po e pason po aq shpejt virusin. Kur e gjithë bota po kalon një emergjencë të rëndë shëndetësore, është shumë e vështirë për mendjen e njeriut që ta përballojë këtë situatë.
Gjithnjë e më shumë, mjekët po raportojnë përhapjen e dëshpërimit, shqetësimit dhe depresionit në mesin e pacientëve të tyre, sidomos tek ata që vuajnë tashmë nga një formë e çrregullimit të ankthit. Edhe para se mbërrinte COVID-19, SHBA-ja ishte një vend me një ankth të madh klinik në mesin e popullatës.
Sipas Institutit Kombëtar të Shëndetit Mendor, pak më shumë se 19 për qind e të gjithë të rriturve amerikanë, pësojnë të paktën një çrregullim ankthi gjatë 1 viti. Edicioni i pestë i “Manualit Diagnostik dhe Statistikor”, që është “Bibla” e profesionistëve të shëndetit mendor, rendit disa lloje ankthesh dhe kushtesh të ndërlidhura mes tyre.
Jo të gjithë ka të ngjarë të preken veçanërisht nga pandemia e COVID-19, por një numër po, sidomos ata që vuajnë nga çrregullimi obsesiv-kompulsiv (OCD), çrregullimi i ankthit të përgjithshëm, çrregullimi i ankthit shoqëror, agorafobia, çrregullimi akut i stresit, dhe çrregullimi i ankthit për shkak të ndarjes sociale.
Duke pasur parasysh që shumë zyrtarë në të gjithë botën, i kanë dhënë qytetarëve të qëndrojnë të paktën 2 metra larg njëri-tjetrit, çregullimi i fundit i ankthit priret të shfaqet më shpesh. Është ende shumë herët të dihet se në ç’masë janë në rritje çrregullimet e ankthit.
Por fakt është që mjekët po raportojnë rritjen e ankthit tek pacientët ekzistues. “Ne po shohim që klientët tanë janë më të prirur drejt ankthit, depresionit, apo OCD, me më shumë simptoma të përjetuara”-thotë psikologia Stefani Shugar me banim në Manhatan, Nju Jork.
“Unë po vërej shumë zhgënjim tek pacientëve të mi”-thotë psikologu nga Çiikago, Patrik McGrath, drejtues i “NOCD”, një uebsajt që ofron trajtim në internet për njerëzit që vuajnë nga OCD. “Dikush që vuan nga çrregullimi i ankthit social do të thotë:Unë isha në mes të kurimit, sapo kisha nisur të dilja dhe takoja njerëz, dhe kjo situatë po më rikthen aty ku isha”.
Ndërsa kjo lloj dukurie quhet çrregullim i ankthit të përgjithshëm (GAD), ajo përfshin një reagim patologjik ndaj sfidave të përditshme si shqetësimet për të ardhurat, punën dhe prindërit. “Shqetësimi është:Si do t’i paguaj tani faturat? Po sikur ta humb punën? Po sikur të humbas makinën?”- thotë Mekgrath.
Edhe njerëzit që jetojnë me çrregullimin e stresit post-traumatik (PTSD), po ndiejnë ndikimin
e pandemisë së koronavirusit. Pacientët me PTSD, përjetojnë një lloj ankthi kronik mbi një kërcënim vdekjeprurës nga COVID-19, që mund të jetë shumë më i forte, sesa mund ta përballojnë ata.
Për më tepër, distancimi social u mohon pacientëve me PTSD, një nga strategjitë e tyre më efektive terapeutike:shoqërimin me të tjerët. Shkëputja nga familja, miqtë, marrëdhëniet e tjera dhe aktivitetet e mëparshme të këndshme, janë të gjitha shenjat e PTSD, thotë Klinika Majo.
“Pacientët me PTSD mund të izolohen, por deri dje kishte njerëz që shkonin dhe i kontrollonin. Sot askush nuk u troket në derë”- thotë Mekgrath.
Njerëzit me OCD, mund të jenë më të ndjeshëm ndaj ndikimit të një epidemie virale. Ky lloj ç’rregullimi sjell ankth mbi mikrobet, sëmundjet dhe ndërveprimet shoqërore.Ai është shumë më i vështirë për t’u menaxhuar, kur bota të thotë:E di çfarë? Tani është koha ta ndjesh vërtet atë frikë.
“Situata e koronavirusit, është e tmerrshme për disa njerëz. Një element thelbësor i OCD është intoleranca ndaj pasigurisë. Është e vështirë ta dish se cilat burime të lajmeve duhet që t’u besosh”- thotë Shugar. Faqja “NOCD” e Mekgrath, është një tregues kryesor i efektit që po sjell pandemia, të paktën në SHBA.
“Ne po trajtojmë aktualisht 200 pacientë në seanca individuale. Por faqja ka një mori mesazhesh, dhe 300 njerëz janë regjistruar në ditë vetëm gjatë javës së kaluar”-shton ai. Të tjera shërbime psikoterapike telemjekësore si “BetterHelp” dhe “Talkspace”, po vërejnë një prirje të ngjashme.
“Talkspace, ka parë një tronditje të madhe tek njerëzit që kërkojnë terapi, si tek pacientët e rinj, ashtu edhe për ata që rikthehen”- shkroi një zëdhënës i kompanisë në një email për “Time. Që nga mesi i muajit shkurt, numri i përdoruesve të ‘Talkspace’ është rritur rreth 65 për qind.
Strategjitë e zakonshme për administrimin e çrregullimeve të ankthit në përgjithësi, dhe në veçanti të OCD, nuk funksionojnë në mesin e pandemisë, kur larja e duarve dhe shmangia e turmave, janë dy shtyllat kryesore të kontrollit të përhapjes së virusit.
Por një mjet tjetër, që mund të përdoret në mënyrë agresive dhe që tani përfshin pacientët që shkruajnë “skenarin” e tyre të frikës, dhe që lexojnë rregullisht ato që kanë shkruar. Në rastin e koronavirusit, mund të duket jashtëzakonisht kundërintuitive për pacientin GAD që të shkruajë fjalët:Po, unë jam gati të humbas punën time dhe shtëpinë time, apo për të sëmurin me OCD të shkruaj “E kam marrë virusin nga arkëtarja, që më dha kurusin në market, dhe unë e infektova edhe gjyshen time”.
Por leximi i këtyre fjalëve disa herë në ditë, mund t’u heqë atyre fuqinë që kanë. “Ato fjalë janë shumë brutale për t’u shkruar, ndaj janë jashtëzakonisht të efektshme si një terapi”- thotë Shugar. Mendja njerëzore nuk është objektivi kryesor i virusit, por mund të jetë një viktimë anësore e tij. Dhe ashtu si të gjitha viktimat e kësaj krize – bizneset në vështirësi, ekonomia në tërësi dhe shkollat e mbyllura – mund ta rimarrë veten./CNA.al