Nga Stephen E.Nash “Sapiens”

* Bota gjendet sot nën kthetrat e një pandemie të rëndë, e cila po zgjerohet me shpejtësi nga kontinenti në kontinent, duke shkaktuar në jo pak raste raste fatale me COVID-19. E megjithatë, shumë nga reagimet globale në mediat sociale, janë fokusuar tek një efekt anësor disi i parëndësishëm dhe komik:grumbullimi masiv i letrës së tualetit.

Njerëzit postojnë vazhdimisht foto të rafteve të boshatisura në supermarketeve; dhe shakatë e njerëzve që rindërtojnë skenat e “Game of Thrones” me kutitë e letrave të tualetit, janë bërë virale në rrjet. Por nuk është vetëm letra higjienike, që po blihet në mënyrë frenetike:Njerëzit po blejnë edhe makarona, fasule, sapunë, dezinfektues duarsh dhe pajisje të tjera.

Rezervimi i sendeve më jetike gjatë një krize nuk është një ide e keqe, për aq kohë sa nuk i privon të tjerët nga ato që u duhen. Të paktën në disa raste blerja në panik ka kuptim, madje edhe për letrën higjenike. Praktikat e reja të distancimit social, shkollat ​​e mbyllura dhe telekomunikimi, nënkuptojnë që amerikanët do të përdorin më shumë letër higjienike në javët e ardhshme.

Është një llogari e thjeshtë matematikore. Na kërkohet të kalojmë më shumë kohë në shtëpi, më pak kohë në punë, shkollë apo jashtë shtëpisë. Dhe ndërkohë sistemet tona trupore nuk ndryshojnë. A e kemi e humbur toruan kolektivisht? Ndoshta.

Natyrisht, letrat e tualetit nuk do ta ndalojnë dot virusin, apo të zbusin disi ndikimet e tij negative sociale, ekonomike apo shëndetësore. Nga një këndvështrim rreptësisht funksional, materialet e tjera, kremrat e fytyrës, funksionojnë po aq mirë. Sinqerisht, nëse dikush futet në karantinim pa letër higjienike, do t’i duhet të përdorë çdo herë dushin për t’u pastruar.

Dhe në rastin e masave të rrepta të karantinës, unë dyshoj se njerëzit do të dëshironin të kishin grumbulluar diçka tjetër më shumë sesa letrat e banjos. Po çfarë po ndodh? Duke perifrazuar termin e ekonomist të famshëm amerikan Alen Grinspan, unë besoj se konsumatorë të tilla janë të angazhuar paksa në një “harbim të paarsyeshëm”, ku njerëzit e harrojnë përkohësisht vlerën e vërtetë që ka një produkt.

Ndërsa më shumë njerëz blejnë letra tualeti, raftet boshatisen, shumë të tjerë kapen nga paniku, duke blerë gjithnjë e më shumë letra tualeti. Ndoshta kërkimi i furishëm për diçka të thjeshtë, të prekshme dhe të përditshme, i ndihmon njerëzit t’u ikin shqetësimeve më të mëdha, dhe të sigurojë rehati në një kohë jashtëzakonisht të pasigurt.

Ndoshta blerja e letrës higjienike, është shndërruar në një sinjal të prosperitetit ekonomik dhe largpamësisë. Ose ndoshta sepse ajo është një produkt që ndjell humor. Për sa i përket një perspektive arkeologjike, unë jam veçanërisht i interesuar se si reliket njerëzore kanë nxjerrë në pah periudha të tjera të sjelljes së çuditshme të konsumatorit, apo reagimet ndaj mungesës së mallrave në kohët e shkuara.

Blerja frenetike e letrës së tualtetit, nuk do të jetë “sulmi” i parë apo i fundit i irracionalitetit.

Njerëzit duket se janë të interesuar në mënyrë disproporcionale mbi zakonet e tualetit. Dy vjet më parë, botova këtu një shkrim me një titull provokues:”Çfarë bënë romakët e lashtë pa letër tualeti?” Deri më sot, ajo është lexuar më shumë se 500 mijë herë, dhe ka qenë për gati 2 vjet në listen e artikujve më të lexuar në “Sapiens”.

Ai shkrim u rikujtoi lexuesve se letra higjienike është një artefakt, një teknologji me një histori interesante. Ajo nuk ishte e zakonshme në SHBA deri në vitet 1920, kur kompania “Paper Hoberg” reklamoi letrën “Charmin” tek gratë, duke e vënë theksin në butësinë dhe feminitetin e saj.

Por makthi aktual me letrën higjenike, mund të ketë një lloj lidhje me interesin e dukshëm të njerëzve mbi zakonet e tualetit. Por kjo dukuri, nënvizon ndërkohë diçka interesante në lidhje me reagimet e njerëzve gjatë krizave dhe mungesës së produkteve jetike.

Sjelljet e konsumatorëve në kohëra të tilla, nuk janë gjithnjë të arsyeshme, dhe kjo është veçanërisht e qartë në retrospektivë. Për shembull do të doja të tërhiqja vëmendjen tuaj mbi një nga projektet e mia më të preferuara arkeologjike të shekullit XX:Projektin “Garbage”.

Në vitin 1973, arkeologu Uillaim Ratje i Universitetit të Arizonës, vendosi të përdorë gërmimet arkeologjike standarde dhe teknikat analitike, për të studiuar përmbajtjen e një koshi plehrash. Në fund, ai e kuptoi se kjo është pikërisht ajo që bëjnë arkeologët kur studiojnë kulturat antike:studiojnë mbeturinat e tyre, si dhe gjëra të tjera, përfshirë arkitekturën, modelet e vendbanimeve, sjelljen rituale etj.

Për dallim, në Projektin “Garbage”, Ratje dhe ekipi i tij intervistuan familjet dhe individët që prodhuan ato mbeturina, duke kombinuar kështu sociologjinë, ekonominë, marketingun, psikologjinë dhe arkeologjinë. Gjejtet ishin sa befasuese, aq dhe ndriçuese mbi të shkuarën.

Përkundër mendimin të përgjithhëm, Ratje dhe ekipi i tij zbuluan se pamperat nuk përbënin (dhe nuk përbëjnë) një pjesë të madhe të mbeturinave. Përkundrazi, në vend të parë renditen gazetat dhe materialet e tjera të shtypura, së bashku me mbeturinat e ndërtimit dhe plastikës.

Por ky projekti nisi në fillim të viteve 1970, që ishin ishin të vështira për ekonominë. Tregu i aksioneve në bursa ra me 45 përqind, nga viti 1973 deri në fund të 1974-ës. Inflacioni ishte i lartë, papunësia gjithashtu, ndërsa disa produkte ishin në pakta në treg. Në marsin e vitit 1974, çmimi i naftës u 4-fishua dhe kishte mungesa të mëdha.

Më kujtohen shumë mirë radhët e gjata të makinave para pikave të karburantit, me shoferët e angazhuar në një përpjekje të dëshpëruar për të mbushur plot serbatorët e makinave të tyre. Kjo sjellje, shkaktoi më shumë panik dhe blerje të produkteve të tjera, pasi zinxhirët e furnizimit u ndërprenë.

Si antropolog, e shoh interesante dukurinë e blerjeve të sotme masive të letrës higjenike, edhe për një arsye tjetër:Duket se ajo është shndërruar në një akt të ndërtimit të identitetit, në një mënyrë për të përcaktuar veten si individë dhe si grup.

Në vitin 1899, ekonomisti dhe sociologu Torstein Veblen, përdori termin “konsum vanitoz”, për të shpjeguar blerjen e sendeve luksoze nga ana e njerëzve shumë të pasur. Dhe blerjet e sotme në SHBA janë një akt “konsumi vanitoz” i shtresës së mesme, për të demonstruar virilitetin e saj ekonomik në një kohë krize.

Kur të jetë larguar kriza e shkaktuar nga COVID-19, dyshoj se njerëzit në të ardhmen do të shohin pas me habi makthin aktual, të shfaqur me grumbullimin e sasive të mëdha të letrës higjenike. Siç do të shihet në muajt në vazhdim, ka sfida shumë më të mëdha dhe më serioze përreth pandemisë globale, në Shtetet e Bashkuara dhe gjetkë.

Çfarë do që të ndodhë, 2020-a do të cilësohet me siguri në të ardhmen si një vit shumë anormal, ashtu siç e cilësojmë sot vitin 1973, për shkak të rënies së tregut të aksioneve dhe mungesës së mallrave në tregje. Në atë kohë, modetori televiziv Xhoni Karson nxiti maninë e blerjes masive të letrës higjienike në treg, përms një shakeje që tregoi për rreth 20 milionë teleshikuesit e tij. Histeria funksionon në mënyra misterioze.

Shënim: Stephen E.Nash, është historian i shkencës dhe arkeolog në Muzeun e Natyrës dhe Shkencës në Denver, SHBA./ Përshtatur nga CNA.al

Nga Ferdinando Giugliano “Bloomberg View”

* Italia po e përshkallëzon strategjinë e saj të karantinës, për të ndalur përhapjen e mëtejshme të koronavirusit, duke pezulluar për 2 javë të gjitha aktivitetet ekonomike jo-thelbësore. Dhe ka që tani shenja të hershme, se këto masa drastike po japin efektet e dëshiruara. Por kostot njerëzore dhe ekonomike, do të jenë padyshim të mëdha.

Qeveria italiane bëri shumë gabime, nga të cilat duhet të kishte mësuar pjesa tjetër e botës perëndimore, gjë që nuk e ka bërë. Sipas të dhënave zyrtare, Italia e ka kapërcyer Kinën si vendi me numrin më të lartë të vdekjeve nga Covid-19. Mbi 6 mijë italianë, kanë humbur jetën nga ky virus, krahasuar me më pak se 3.300 kinezë, dhe kjo ndonëse popullsia e Italisë, është vetëm 4 për qind e asaj të Kinës.

Mbi 60 mijë njerëz kanë rezultuar pozitivë ndaj koronavirusit, më shumë se 2-dyfishi i numrit aktual në Spanjë dhe Gjermani. Italia, ishte vendi i parë evropian që zbuloi një epidemisë të madhe në vend, një fakt që ndihmon pjesërisht në shpjegimin se pse koronavirusi është tani kaq shumë i përhapur.

Vende të tjera – përfshirë Francën, Britaninë dhe madje edhe SHBA – duket se po ndjekin Italinë me vetëm disa javë vonesë. Por Italia mund të ketë qenë edhe e pafat:për shkak se kur u përball epideminë para të tjerëve, ajo u kap në befasi. Ka disa arsye të besueshme, që shpjegojnë pse koronavirusi e goditi kaq rëndë Italinë.

Vendi ka një popullsi shumë të moshuar, me një moshë mesatare rreth 45-vjeç. Koronavirusi godet veçanërisht të moshuarit, ndërsa ka prirjen të kursejë të rinjtë dhe veçanërisht fëmijët.

Sipas të dhënave zyrtare, mosha mesatare e atyre që kanë vdekur nga virusi në Itali, është pak më shumë se 80-vjeç.

Një rol mund te kenë luajtur edhe faktorët kulturorë:Në Itali, breza të ndryshëm kanë prirjen të kalojnë më shumë kohë bashkë, shpesh nën të njëjtën banesë, gjë që mund të ketë ndihmuar në lehtësimin e infektimit të të moshuarve.

Edhe Japonia gjithashtu ka një popullsi shumë të plakur, por njerëzit atje përfshihen zakonisht në forma të distancimit shoqëror, një arsye e mundshme që shpjegon edhe kontrollin e suksesshëm të epidemisë në këtë vend aziatik. Në Itali, më i godituri është rajoni verior i Lombardisë.

Gati gjysma e të gjitha rasteve të regjistruara, dhe dy të tretat e vdekjeve vijnë nga kjo zonë, e cila përbën një të gjashtën e popullsisë së Italisë. Ky rajon është “motori” ekonomik i vendit, dhe ka lidhje të forta tregtare me vendet e tjera, përfshirë Kinën. Dhe ky fakt, mund të ndihmojë në shpjegimin se përse epidemia u shfaq më së pari këtu, dhe u përhap e pakontrolluar për njëfarë kohe.

Disa spitale të vogla, mund të kenë menaxhuar keq disa nga rastet e para, duke ndihmuar në në shpërthimin e madh të epidemisë. Nivelet më të larta të ndotjes së ajrit, mund t’i kenë vendosur qytetarët në një rrezik më të madh, për të vuajtur nga pasojat më vdekjeprurëse të virusit.

Edhe pse kjo është vetëm një hipotezë, e cila ka nevojë të provohet shkencërisht. Qeveria dhe liderët politikë, ishin të fillim shumë apatikë ndaj këtij virusi. Kryeministri Xhuzepe Konte deklaroi në fund të janarit, se vendi ishte tërësisht i përgatitur që të përballej me epideminë, pasi po merrte masat më të ashpra të kontrollit në Evropë.

Kur në Lombardinë e Jugut, u shfaqën rastet e para, disa politikanë nxituan të thoshin se njerëzit duhet të vazhdonin jetën e tyre normale. Milano, qyteti kryesor i Lombardisë dhe kryeqendra financiare e vendit, ishte në qendër të një videoje që u përhap gjerësisht nga klasa politike në rrjetet sociale me parullën “Milano nuk ndalet!”.

Por shumë shpejt pasuan disa masat të ashpra. Qeveria futi në fillim në karantinë 50.000 njerëz në 11 qytete të vogla në jug të Lombardisë, dhe një në rajonin fqinj të Venetos. Më pas, erdhën më shumë kufizime:u mbyllën shkollat, dhe u analuan tubimet publike. Më 10 mars, vendi u vendos nën një karantinë kombëtare.

Baret, restorantet dhe dyqanet u mbyllën, ndërsa njerëzve u urdhëruan të mos dalin nga shtëpitë e tyre nëse nuk duhej të shkonin në punë apo për arsye të tjera thelbësore (siç është blerja e ushqimeve). Tani, qeveria ka hedhur një hap më tej, duke mbyllur të gjitha aktivitetet ekonomike jo-thelbësore, siç janë shumë fabrika, deri më datën 3 prill.

Italia, meriton të vlerësohet si vendi i parë perëndimor, që po zbaton masa të tilla të ashpra. Dhe këto të fundit, duket se po funksionojnë:Të dielën, ra me 10 për qind numri i rasteve ditore të reja, dhe gjithashtu ra edhe numri i të vdekurve në një 1 ditë. Kjo prirje, duhet të konfirmohet në të ardhmen, por këto shifra japin shpresë.

Gjithsesi, qeveria italiane ka vepruar shpesh në një mënyrë kaotike. Në fillim, ajo nuk arriti të zbatojë plotësisht një karantinë në një zonë tjetër të Lombardisë, provincën e Bergamos, që tani ka më shumë raste të reja në vend. Një vendim për të izoluar disa zona në Italisë Veriore, u zbulua nga media para miratimit të tij, duke bërë që shumë njerëz të nxitonin të shkonin në jug, një veprim naiv që mund të ketë ndihmuar në përhapjen e virusit.

Vetëm këtë fundjavë, pasi Konte shpalli planet e tij për të ndaluar punën në fabrika, qeveria e kaloi pjesën më të madhe të së dielës duke debatuar se cilat fabrika duhen cilësuar thelbësore dhe cilat jo. Më shumë se 4.000 mjekë dhe infermierë janë prekur nga koronavirusi, një shenjë kjo se ata janë tepër të ekspozuar, dhe mund të jenë vetë burim infektimi për të tjerët.

Ndërsa Italia ka kryer më shumë se 230.000 teste, ajo nuk ka arritur të ketë një strategji gjithëpërfshirëse të testimit, ndjekjes dhe vetëizolimit, praktikë që ka ndihmuar në shpëtimin e shumë jetëve në vende si Koreja e Jugut ose Singapori. Mjerisht, këto dështime janë përsëritur diku tjetër në Evropë.

Franca dhe Spanja pritën shumë gjatë, përpara se të marrin masat e karantinimit. SHBA-ja ka bërë një kthesë dramatike. Në fillim pati një plan fillestar për të ndjekur një strategji kontrolli të butë. Por tani po përpiqet të marrë masa të ashpra, për të siguruar distancimin social.

Edhe në Spanjë, një numër i konsiderueshëm punonjësish të sistemit shëndetësor janë infektuar nga koronavirusi. SHBA-ja ka shtuar vetëm ditët e fundit numrin e testimeve, dhe po përpiqet të përballojë kërkesën në rritje për to.

Italia meriton të vlerësohet edhe për marrjen e masave të ashpra, siç është kufizimi i lirisë së lëvizjes së qytetarëve, diçka që dukej e pamundur për një vend perëndimor. Këto hapa, janë përdorur si një model diku tjetër. Por ato nuk ofrojnë ndonjë udhëzim se si të trajtohet epidemia në planin afatgjatë, pasi është e pamundur mbajtja mbyllur e ekonomisë së një vendi për muaj të tërë.

Shumë vende në Azi, duket se kanë bërë një punë më të mirë, në ndërthurjen e këtyre përparësive të ndryshme. Kjo është ajo që duhet të bëjë edhe Perëndimi, në dhënien e përgjigjeve afatgjata për këtë krizë. Dhe këtë gjë, duhet që ta bëjë sa më shpejt./ Përshtatur nga CNA.al

Që Ballkani Perëndimor si kopshti i brendshëm i Europës të jetë anëtar i denjë në BE, kjo është në dorën e vetë njerëzve dhe politikanëve të këtyre vendeve, mendon Adelheid Feilcke.

Në kohët e Coronas shumë gëzohen që kanë një kopsht brenda shtëpisë. Ndonëse ai nuk është një oborr pompoz, që do të ishte më i preferuar, por një kopsht i lënë disi pasdore, ai është një qoshëz e mbrojtur me potencial. Me pak më shumë vëmendje, më shumë përkujdesje për bimëzat e lëna pasdore ky kopsht mund të  bëhet një pjesë e vlefshme e ansamblit, në të cilin do të qëndrosh dhe që i bashkon banorët dhe forcon bashkësinë e shtëpisë.

Si kopshti i brendshëm i Europës konsiderohet tani Ballkani Perëndimor. Me këtë metaforë të goditur ministri gjerman për Europën, Michael Roth pa u lodhur angazhohet që më në fund vendet e Ballkanit Perëndimor të integrohen në familjen europiane. Edhe pse banorët e shtëpisë Europa qysh më 2004 njëzëri u shprehën për perspektivën europiane të këtyre vendeve, ata vazhdimisht kanë qenë në dilemë se çfarë të bëjnë me këtë truall, që qartazi ndodhet në mesin e tyre, por në një farë mënyre u ka shkaktuar më shumë telashe se sa kënaqësi.

Vazhdimisht ata kanë qenë në dilemë se çfarë donin të mbjellin dhe si të ndanin përgjegjësinë, banorët e rinj shtronin kërkesa të reja, barërat e këqija gëlonin dhe u zinin frymën atyre pak filizave shpresëdhënëse. Së fundi ishte bashkëbanori Macron ai që papritur  vendosi rregulla të reja për kopshtin e brendshëm duke e penguar fazën e dytë të planifikuar prej kohësh për konceptimin e tij – pra hapjen e bisedimeve me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut.

“Koha për një sinjal të rëndësishëm në rajon”

Në kohët e Coronas lipset më shumë se kurrë uniteti ndër banorët dhe përgjegjësia e përbashkët për kopshtin e brendshëm. Ndaj ishte koha për të dhënë një sinjal të rëndësishëm në rajon, që BE tani ka vendosur hapjen e negociatave me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut. Rruga është ende shumë shumë e gjatë, derisa gjithçka të formësohet në atë mënyrë që vlerat europiane të rriten e të lulëzojnë pa u trazuar, që farat e këqia, korrupsioni dhe populizmi të jenë çrrënjosur aq sa të mos mund t’u zenë më frymën e të hedhin hijen e tyre mbi shtetin ligjor dhe lirinë e mendimit.

BE-ja duhet ta shoqërojë këtë proces me mjeshtëri dhe ta mbështesë e ta nxisë atë e po ashtu duhet edhe ta kultivojë e vadisë fort, aq më tepër tani kur Rusia dhe Kina me paketa ndihmash për shkak të krizës Corona si një substrat i freskët synojnë ta mbulojnë shtratin europian të këtij kopshti. Sidoqoftë kopshtarët nuk mund të bëjnë gjë, në rast se toka dhe fara nuk kanë cilësi. Fara e këtij kopshti janë vetë njerëzit dhe politikanët në Shqipëri e në Maqedoninë e Veriut. Eshtë në dorën e tyre që në shtëpinë e përbashkët Europa të bëhen anëtarë të denjë./DW