Nga Matthew Karnitschnig “Politico”

Emri i Angela Merkel nuk ishte të shtunën në fletët e votimit në kongresin e Kristiandemokratëve gjermanë (CDU). Madje ajo nuk doli fare në skenë. E megjithatë, prania e saj varej si një perde e kadifenjtë mbi forumin e lartë partiak.

Vendimi i partisë për të mbështetur kandidatin e saj të preferuar – Armin Lashet, kryeministri popullor i landit Nordrhein-Vestfalen – ishte më shumë se sa një sinjal se CDU-ja do t’i qëndrojë kursit të Merkelit për një periudhë afatshkurtër. Zgjedhja e Lanshet, ishte një konfirmim zyrtar se Merkel ka lënë një vulë të pashlyeshme në partinë më të madhe politike të Gjermanisë, e cila me gjasë do të jetë përcaktuese edhe për vitet që do të vijnë. Shumë konservatorë gjermanë, i kundërshtojnë politikat e Merkel mbi refugjatët, ekonominë, madje edhe pandeminë.

Gjatë 2 viteve të fundit, atyre u është dhënë jo vetëm një, por dy mundësi për t’i dhënë fund epokës së Merkelit, duke dështuar në të dyja provat. Duke pasur parasysh mundësinë për të kthyer orën pas, dhe për t`a ripërtërirë qasjen tradicionale konservatore të CDU-së mbi çështjet sociale dhe ekonomike, delegatët e partisë vendosën që në vend të kësaj t’i qëndrojnë besnikë qasjes më përfshirëse të Merkelit.
Edhe nëse Lashet, që përballet me detyrën sfiduese të bashkimit të partisë pas tij përpara zgjedhjeve të ardhshme rajonale dhe atyre kombëtare, do të bëjë mënjanë dhe do t’i hapë rrugë kryeministrit të njohur bavarez Markus Soder në garën për kancelar, blloku konservator i Gjermanisë nuk ka gjasa që të braktisë “manualin”e Merkelit.

Arsyeja kuptohet me një vështrim mbi rekordin e kancelares. Për 16 vjet, ajo ka arritur t`a dominojë politikën gjermane, duke tejkaluar ndarjen ideologjike. Ndërsa qasja e saj i kushtoi CDU-së mbështetjen e disa konservatorëve, shumë prej të cilëve u zhvendosën tek Alternativa për Gjermaninë e ekstremit të djathtë, Merkel e zgjeroi mbështetjen ndaj demokristianëve, veçanërisht midis grave, që janë çelësi i suksesit të saj elektoral.

Votimi i së shtunës, ishte një njohje nga CDU-ja, që nëse partia dëshiron t`a ruajë dominimin e saj në Gjermani, ajo duhet të evoluojë bashkë me shoqërinë gjermane duke përqafuar një qasje më fleksibil, më liberale për shumë çështje, një strategji që shumë do t`a quanin Merkelizëm.

Në filllim Merkel, pastaj partia

Në pamje të parë, fitorja e Lashet ndaj Friedrih Merc, konservatorit tradicional që ishte favoriti i krahut të djathtë të CDU, vështirë se ishte e parashikueshme. Lashet fitoi me 53 për qind të votave, përkundrejt 47 për qind që mori Merc.
Por në këtë epokë të politikës së përçarë e të polarizuar, ku disa zgjedhje kombëtare vendosen nga një grusht votash, një epërsi prej 5 përqindësh, është praktikisht një epërsi e madhe. Për më tepër, Merc, një rival i hapur i Merkel që e lufton prej dekadash, nuk ka humbur vetëm përballë Lashet.

Ai humbi gjithashtu 2 vjet më parë përballë Anegret Kramp-Karrenbauer, zgjedhja e parë e kancelares Merkel për t`a pasuar atë në detyrë. Pra, debati mbi drejtimin e CDU-së është vendosur mbi një të ardhme të parashikueshme. Dhe Merkel la pak dyshime në këtë pikë gjatë kongresit të së shtunës. Vetëm disa orë pas humbjes, Merc u vetë-ofrua t’i bashkohej kabinetit të Merkel si Ministër i Ekonomisë, një post që mbahet aktualisht nga i besuari i Merkel, Peter Altmajer. Përmes zëdhënësit të saj, Merkel e refuzoi shpejt këtë propozim, duke thënë se ajo nuk kishte plane për ri-formatimin e qeverisë. Merkel është tani gati të tërhiqet nga detyra, duke lënë pas një nga trashëgimitë më të rralla politike për një lider në një demokraci parlamentare, dhe duke përcaktuar jo vetëm kohën e daljes së saj nga pushteti, por edhe identitetin e pasardhësit dhe axhendën afatgjatë të partisë së saj.

Pavarësisht nëse çështja në fjalë është politika e jashtme apo ekonomia, Lashet nuk e fshehu synimin e tij për të ndjekur politika të ngjashme me ato të Merkel.Edhe mesazhi i Lashet për delegatët ishte krejtësisht Merkelian:“Unë nuk mund të jem një shoumen i shkëlqye, por jam Armin Lashet dhe mund t’i besoni kësaj”-tha ai në kongres.

Ndërkohë, ai inkurajoi kolegët e tij konservatorë që të përballen me një realitet, mbi të cilin flitet rrallë. “Shumë njerëz tërhiqen së pari nga Angela Merkel dhe pastaj nga CDU”-tha ai, duke shtuar se besimi dhe besueshmëria që Merkel gëzon brenda dhe jashtë vendit nuk mund të transferohet thjesht nga një udhëheqës tek tjetri, por duhet të “fitohet”.

Historia i gjykon liderët politikë jo vetëm nga ato që arrijnë gjatë kohës që janë në detyrë, por edhe nga fuqia e qëndrueshme e ndikimit të tyre. Të shtunën, CDU-ja bëri një hap të madh drejt përfshirjes së Merkel në panteon, së bashku me Helmut Kolin dhe Margaret Theçerin. Kjo është arsyeja pse epoka e Merkel jo vetëm që nuk ka mbaruar, por mund të jetë vetëm fillimi./Përshtatur nga CNA.al

Burimi:  https://www.politico.eu/article/merkel-era-may-only-just-be-beginning/

Kur njerëzit mendojnë për njerëzit më të pasur në histori, u shkon më shpesh mendja tek industrialistët e epokës moderne, si Rotçajldët apo Rokefeler-ët. Ndoshta disa do të përmendnin gjithashtu miliarderë aktualë si Bill Gejt, Karlos Slim, ose shumë sheikë të pasur arabë.
Por personi më i pasur në të gjithë historinë e njerëzimit ishte një sundimtar nga shteti afrikan i Malit, i quajtur Musa Keita I, Mansa X i Perandorisë së Malit (Mansa është një titull i ngjashëm si“sulltan” ose “perandor”). I lindur në vitet 1280, Mansa Musa e zgjeroi Perandorinë e Malit duke pushtuar 24 qytete dhe zonat përreth.

Në kohën kur vdiq rreth vitit 1337, ai kishte grumbulluar një pasuri marramendëse. E përshtatur sipas inflacionit, Mansa Musa I do të kishte sot mbi 400 miliardë dollarë. Pas tij vjen familja Rotçajld, pasuria e kombinuar e së cilës është rreth 350 miliardë dollarë. Ajo e J.D.Rokfeler vlen 340 miliardë dollarë; e Endrju Karnexhi 310 miliardë e kështu me radhë.

Mansa Musa I, e bëri pasurinë e tij fillestare nga minierat e arit dhe kripës në Afrikën Perëndimore. Perandoria Maliane u themelua nga mbetjet e Perandorisë Ganeze. Në kulmin e saj nën Musa I, Perandoria e Malit shtrihej në të gjithë Afrikën Perëndimore, nga Oqeani Atlantik deri në Timbuktu, përfshirë pjesë të Çadit të sotëm, Bregut të Fildishtë, Gambias, Guineasë, Guinea-Bisaut, Malit, Mauritanisë, Nigerit, Nigerisë, dhe Senegalit.

Pra një perandori me një shtrirje gjatësore mbi 3218km. Përveç përfshirjes së shumë qyteteve nën mbretërimin e tij të drejtpërdrejtë, Mansa Musa merrte haraç nga shumë të tjerë. Ndërsa Evropa po luftonte kundër “demonëve” të urisë, murtajës dhe luftës midis aristokracive, Mbretëritë afrikane po lulëzonin.

Sipas zakonit malian, një mbret duhej të caktonte një zëvendës sa herë që shkonte për pelegrinazh në Mekë (kërkesë për çdo mysliman të devotshëm që ka mjetet për t`a bërë këtë), ose nëse fillonte ndonjë fushatë tjetër ushtarake.
Nëse mbreti nuk rikthehej, fronin e merrte zëvendësi i tij i emëruar. Abubakar Keita II (paraardhësi i Musait) u nis në një ekspeditë detare për të gjetur skajet e Oqeanit Atlantik, dhe humbi pa asnjë gjurmë. Para se të ngjitej nëfron në vitin 1312, Musa I dërgoi 2.000 anije për të kërkuar Abubakari Keita II.

Kur askush nuk u kthye, të gjithë ranë dakord që Musa I të ishte perandori i ligjshëm i Malit. Pasuria e Mansa Musa I, ishte vetëm një pjesë e trashëgimisë së tij. Duke kontrolluar rrugët e rëndësishme tregtare midis Mesdheut dhe bregdetit të Afrikës Perëndimore, Mansa Musa themeloi qytetin e tij Timbuktu si qendrën perëndimore të kulturës dhe mësimit
islam.

Ai pagoi një arkitekt nga Andaluzia rreth 200 kg ar për të ndërtuar Xhaminë Xhingereber, e cila ekziston edhe sot. Gjithashtu,Mansa Musa ndërtoi Universitetin e Timbuktu, për të tërhequr studiues dhe artistë nga e gjithë bota islamike. Brenda perandorisë së tij, Mansa Musa I inkurajoi urbanizimin duke financuar ngritjen e shkollave dhe xhamive.

Mansa Musa I tërhoqi për herë të parë vëmendjen e botës në vitin 1324, kur shkoi për pelegrinazhi në Mekë. Shpenzimet e tij të madha tërhoqën shumë vëmendjen e evropianëve të kohës. Askush deri atëherë nuk udhëtonte me aq shumë gjëra me vlerë. Kronistët përshkruajnë një karvan prej dhjetëra mijëra ushtarësh, civilësh dhe skllevërish, 500 lajmëtarë që mbanin shkopinj të artë dhe që ishin të veshur me mëndafsh. Ndërsa shumë deve dhe kuaj ishin ngarkuar më shumë shufra ari.

Mansa Musa udhëtonte bashkë më gruan e tij, Inari Konte, dhe 500 gratë që i shërbenin. Rrugës ai ndërtoi shumë xhami, përfshirë ato në Dukurej, Gundam, Direj, Uanko dhe Bako. Shumë nga xhamitë e tij ekzistojnë edhe sot. Thuhet se kur arriti në qytetin e famshëm të Kajros, ai harxhoi aq shumë para, duke u dhënë ar të varfërve, dhe blerë ushqime, saqë shkaktoi një inflacion shumë të madh nga i cili qytetit iu desh kohë të merrte veten.
Mansa Musa vdiq diku midis viteve 1332-1337. Fronin e zuri djali i tij Mansa Maghan I, i cili kur babai i tij largohej për pelegrinazh, sundonte si regjent. Por ai mbretëroi vetëm për 4vjet, para se t`a pasonte xhaxhai i tij, Mansa Sulejman./Përshtatur nga CNA.al

Burimi:  https://www.ancient-origins.net/history-famous-people/mansa-musa-richest-man-history-006847

Për shekuj me radhë, shtresa më e sipërme e Tokës mendohej të ishte statike dhe e ngurtë. Por teoria e tektonikës së pllakave, e ka tronditur këtë imazh të planetit tonë. Tektonika e pllakave zbulon se si sipërfaqja e Tokës është vazhdimisht në lëvizje dhe si tiparet e saj – vullkanet, tërmetet, oqeanet e nëndheshme dhe malet – janë shumë të lidhura me brendësinë e saj tepër të nxehtë.

Kjo teori përshkruan se si e gjithë shtresa e jashtme, më e trashë 100 km, e quajtur litosferë, përmban disa pllaka shkëmbore gjigante që mbajnë “mbi shpinë” si kontinentet ashtu edhe dyshemenë e oqeaneve. Ato rrëshqasin ngadalë mbi një shtrese të brendshme të nxehtë. Duke lëvizur me një ritëm midis 2 deri 10 cm çdo vit, disa nga këto pllaka përplasen më njera-tjetrën, disa ndryshojnë formë,dhe disa gërryhen duke u fërkuar me njëra-tjetrën.

Në vitin 1912, meteorologu gjerman Alfred Vegener propozoi në një takim të Shoqatës Gjeologjike të Frankfurtit që pjesa e poshtme e Tokës mund të ishte në lëvizje. Në atë kohë, ideja mbizotëruese ishte ajo sipas së cilës,malet formoheshin si rrudha në planet, të cilat më pas e humbisnin ngadalë nxehtësinë e kohës së formimit dhe sipërfaqja e tyre tkurrej.

Në vend të kësaj, Vegener sugjeroi se malet formohen kur kontinentet përplasen, ndërsa lëvizin vazhdimisht mbi sipërfaqen e planetit. Kontinentet ishin shumë kohë më parë të bashkuara në një super-kontinent që Vegener e quajtur Pangea, ose “Gjithë-Toka”. Kjo teori shpjegon edhe pse të njëjtit shkëmbinj të të njëjtës moshë, apo dhe fosile identike, gjenden në të dy anët e Oqeanit Atlantik.

Ideja e lëvizjes së kontinenteve intrigoi disa shkencëtarë. Por shumë të tjerë, sidomos gjeologët, e kundërshtuan atë. Sipas tyre, ideja e Vegener ishte shumë spekulative, e pabazuar sa duhej në parimet gjeologjike dominuese siç është uniformizmi, që thotë se të njëjtat forca gjeologjike lëvizëse të ngadalta që funksionojnë sot tek Toka, duhet të kenë ekzistuar edhe në të kaluarën.

Gjeologu gjerman Maks Semper, shkroi në vitin 1917 me përbuzje se ideja e Vegener “lindi pas një përdorimi sipërfaqësor të metodave shkencore, dhe duke injoruar fusha të ndryshme të gjeologjisë”. Debati midis ekspertëve u ndez edhe më shumë në vitet 1920, edhe në qarqet anglishtfolëse.

Në vitin 1926, në një takim në Nju Jork të Shoqatës Amerikane të Gjeologëve të Naftës, gjeologu Rolin Çamberlen e hodhi poshtë hipotezën e Vegener si një mishmash vëzhgimesh të palidhura logjikisht mes tyre. Por në vitin 1928, gjeologu anglez Artur Holms, e mbështeti teorine e Veneger dhe doli me një shpjegim të mundshëm të saj.

Ai propozoi se kontinentet notonin si gomone në majë të një shtrese shkëmbinjsh të trashë, pjesërisht të shkrirë në thellësi të mëdha të Tokës. Holms e pranoi se ai nuk kishte të dhëna konkrete për t`a mbështetur këtë ide, dhe komuniteti i gjeologëve mbeti kryesisht i bindur për lëvizjen kontinentale.

Në vitet 1950 pati një interes të ri mbi teorinë e zhvendosjes së pllakave kontinentale. Këtë herë pati prova, dhe ato erdhën nga fundi i oqeaneve. Lufta e Dytë Botërore kishte sjellë zhvillimin e shpejtë të nëndetëseve, dhe shkencëtarët shumë shpejt vunë në punë teknologjitë e reja për të studiuar shtratin e detit.

Duke përdorur solarin, që harton dyshemenë e detit përmes valëve zanore, studiuesit hartëzuan hapësirën e një zinxhiri malor nënujor të vazhdueshëm dhe të degëzuar me një çarje të gjatë që shkon drejt qendrës së tij. Ky sistem çarjesh kishte një gjatësi mbi 72.000 kilometra, duke prekur qendrat e oqeaneve të botës.

Të pajisur me magnetometra për matjen e fushave magnetike, studiuesit zbuluan se shkëmbinjtë e dyshemesë së detit kishin një model të veçantë në formën e “shiritave të zebrës”, secila e formuar në kohë të ndryshme. Mbështetja në rritje për zbulimin dhe ndalimin e provave bërthamore nëntokësore, krijoi një mundësi për sizmologët:shansi për të krijuar një rrjet global, të standardizuar të stacioneve sizmografike.

Në fund të viteve 1960, rreth 120 stacione të ndryshme u instaluan në 60 vende të ndryshme, nga malet e Adis Ababa të Etiopisë deri në sallën e Universitetit Xhorxhtaun në Uashington, dhe deri në Polin e Jugut.

Falë të dhënave të shumta sizmike me cilësi shumë të lartë, shkencëtarët zbuluan dhe gjurmuan zhurmë përgjatë sistemit të çarjeve në mes të oqeanit, që tani quhen kreshta. Megjithatë ka ende shumë gjëra që nuk i dimë, si për shembull kur dhe si filloi zhvendosja e sipërfaqes së Tokës, dhe kur mund të mbarojë ajo./CNA.al

https://www.sciencenews.org/article/earth-plate-tectonics-volcanoes-earthquakes-faults