Nga António Guterres “Corriere Della Sera”

Shqetësimi i shkaktuar nga COVID-19, na prek të gjithëve. Shumë njerëz janë në ankth, tejet të shqetësuar, dhe në konfuzion. Dhe kjo gjë është tërësisht e natyrshme. Ne jemi duke u përballur me një kërcënim të paparë ndaj shëndetit tonë në këto dekadat e fundit.

Ndërkohë, koronavirusi vazhdon që të përhapet, rreziku rritet, dhe sistemet shëndetësore, ekonomitë dhe jeta jonë e përditshme janë vënë përballë një prove të vështirë. Më të brishtët
në aspektin shëndetësor, janë edhe më të prekurit.
Në mënyrë të veçantë të moshuarit tanë, dhe të tjerët që vuajnë nga sëmundje kronike, ata që nuk kanë qasje në shërbime shëndetësore të besueshme, dhe ata që jetojnë në varfëri, apo gjithsesi në kushte jetese të pasigurta.

Efektet ekonomike dhe sociale, të kombinimit të pandemisë së koronavirusit dhe ngadalësimit të ecurisë ekonomike, do të zgjasin me muaj. Por virusi do të arrijë herët a vonë kulmin e vet, dhe më pas do të nisë të zhduket. Dhe atëherë ekonomitë tona, do të nisin të rimarrin veten. Por deri në atë momënt, ne duhet që të veprojmë bashku për të ngadalësuar përhapjen e këtij virusi të rrezijshëm, dhe të kujdesemi për njëri-tjetrin.

Ky është momenti i maturisë, dhe jo i panikut. I shkencës, dhe jo i stigmës ndaj tjetrit. Është momenti i fakteve, dhe jo i frikës. Edhe pse situata është klasifikuar zyrtarisht si një pandemic nga OBSH-ja, ne jemi në gjendje që ta kontrollojmë atë.
Ne kemi mundësi që të ngadalësojmë transmetimin e saj, të parandalojmë infektimet e reja,
dhe të shpëtojmë shumë jetë njerëzish. Por kjo gjë do të kërkojë përpjekje të pashembullta personale, kombëtare dhe ndërkombëtare. COVID-19 është armiku ynë i përbashkët, të cilit duhet t’i shpallim luftë.

Kjo do të thotë se shtetet, kanë një përgjegjësi për t’u mobilizuar, përgatitur dhe intensifikuar veprimet e tyre. Po në ç’mënyrë? Duke zbatuar strategji efektive të kontrollit; përmes aktivizimit dhe përmirësimit të sistemeve të reagimit emergjent; dhe rritjes së ndjeshme të kapacitetit të testimit dhe kurimit; vënies në gatishmëri të strukturave spitalore, për të siguruar që ato të kenë hapësirën, burimet dhe stafin e nevojshëm, për të bërë ndërhyrje mjekësore që mund të shpëtojnë jetë njerëzish.
Ndërkohë, të gjithë ne të tjerët kemi një përgjegjësi:të ndjekim këshillat e mjekëve, dhe të zbatojmë hapat e thjeshtë dhe konkretë të rekomanduara nga autoritetet shëndetësore. Përveçse është një krizë e shëndetit publik, koronavirusi po e “infekton” rëndë ekonominë globale.

Tregjet financiare, janë goditur rëndë nga pasiguria. Zinxhirët e furnizimit botëror, janë destabilizuar. Kërkesa për investime dhe konsum ka rënë, me një rrezik real në rritje të një recesioni global. Ekonomistët e Kombeve të Bashkuara, vlerësojnë se virusi mund t’i kushtojë ekonomisë globale të paktën 1 trilion dollarë këtë vit, dhe ndoshta edhe më shumë.
Asnjë vend nuk mund t’ja dalë i vetëm në këtë situatë. Tani më shumë se kurrë më parë, qeveritë kombëtare duhet që të bashkëpunojnë me njëra-tjetrën për të rigjallëruar ekonomitë, shtuar investimet publike, mbështetur tregtinë, garantuar mbështetje financiare që të synojë në veçanti njerëzit dhe komunitetet më të prekura nga koronavirusi, apo ata që janë më të brishtë ndaj ndikimeve negative ekonomike, përfshirë gratë që shpesh përfitojnë një asistencë më të vogël sociale sesa burrat.

Një pandemi, nxjerr në pah ndërlidhjen thelbësore që ekziston në mesin e familjes sonë të madhe njerëzore. Parandalimi i përhapjes së mëtejshme të COVID-19, është një përgjegjësi e përbashkët për të gjithë ne. Organizata e Kombeve të Bashkuara, dhe veçanërisht Organizata Botërore e Shëndetit, janë tërësisht të mobilizuara.

Si pjesë e familjes sonë njerëzore, ne jemi duke punuar pa u lodhur me qeveritë, duke siguruar udhëzime ndërkombëtare, dhe duke e ndihmuar botën që të përballet me këtë kërcënim. Jemi që të gjithë të përfshirë në këtë luftë, dhe të gjithë do t’ja dalim që ta fitojmë atë.

Shënim:António Guterres, është Sekretar i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara.

Është e mërkura e datës 14 prill 1943. Një mbrëmje pranverore në kampin e përqendrimit Sashenhauzen në veri të Berlinit. Një burrë, del vjedhurazi nga një dritare në barrakën nr.3 në Kampin Special A. Është një seksion ku mbahen të burgosur emra të njohur, të veçuar snga pjesa tjetër e popullatës së burgut.

Një gardh elektrik me lartësi 2.6 metra, synon të parandalojë arratisjen e të burgosurve. Burri ka veshur çizme të gjata dhe pantallona ushtararake. “Tetar, tetar”- i bërtet ai SS Konrad Hafrish. “Me qëllo!”. Ushtari gjerman i bërtiti të ndalet dhe të rikthehet në kazermë, por burri vazhdoi
të ecë drejt gardhit.

“Mos u bëj frikacak!”- i bërtiti i burgosuri, ndërsa vazhdonte të ecte drejt gardhit elektrik. “Kur preku gardhin unë e qëllova, ashtu siç më tha”- dëshmoi Hafrish tek eprorët. Pas pak orës 21:00 të mbrëmjes, burri që u plagos buzë gardhit ndërroi jetë.
Trupi i tij i pajetë u la aty për disa orë. Ishte një ngjarje e veçantë për komandantin e kampit Anton Kaindl, që njoftoi menjeherë selinë qëndrore të trupave SS në Berlin. Kur një oficer SS dhe 2 ekspertë mjeko-ligjorë mbërritën të nesërmen, viktima u fotografua, hoq nga telat me gjemba, dhe u dërgua në krematoriumin e kampit.

Në raportin e tyre, ekspertët shkruan se një plumb i kishte shpuar kokën 4 cm pas veshit të djathtë, duke i hapur kafkën. Por sipas vlerësimit të tyre, viktima kishte vdekur më herët nga elektroshoku që kishte pësuar nga gardhi elektrik. Trupi u dogj, dhe hiri u dëgua në Berlin bashkë me raportin hetimor dhe çertifikatën e vdekjes.
Tetë ditë më vonë, Ministri i Jashtëm Joakim von Ribentrop mori një raport të fshehtë nga shefi i SS Hajnrih Himler. Në të thuhej:”I dashur Ribentrop, bashkëngjitur me letrën ke një raport mbi faktin se i burgosuri i luftës Jakov Xhugazhvili, djali i Stalinit, u qëllua për vdekje gjatë një përpjekje për t’u arratisur nga Kampi Special A në Sashenhauzen, pranë Oranienburgut”.
Për dekada pas Luftës së Dytë Botërore, mbeti e paqartë sesi kishte vdekur Jakovi, djali më i madh i diktatorit sovjetik. Jakov Xhugashvili, një toger i Ushtrisë së Kuqe, kishte rënë rob i gjermanëve në verën e vitit 1941. Por i ati i tij kishte refuzuar që ta përfshinte në ndonjë shkëmbim të burgosurish.

Vetëm në vitin 1968, arkivat e Departamentit të Shtetit në Uashington, mundësuan rindërtimin e çasteve të fundit të jetës Jakovit. Ato tregojnë se djali i madh i Stalinit nga gruaja e parë, pësoi në burg një krizë nervore, dhe arriti në përfundimin se vdekja e tij ishte e barabartë me një vetëvrasje.
Por mbeti pa përgjigje një pyetje tjetër:A e kapën vërtet rob gjermanët djalin e Stalinit gjatë luftimeve në vitin 1941, apo ai u dorëzua vetë? Dhe a e dinte i ati këtë gjë, dhe për këtë arsye nuk bëri asnjë përpjekje për të shpëtuar të birin? Duke filluar nga viti 1940, betimi ushtarak i Ushtrisë së Kuqe ishte:”Dorëzimi tek armikut përbën tradhti!”.

Ishte një fjali që vulosi fatin e dhjetëra mijëra qytetarëve sovjetikë. Shumë nga ata që u kthyen shëndoshë e mirë nga burgjet gjermane në fund të luftës, u ekzekutuan me vdekje ose u dërguan në kampet e punës për 25 vjet. Por rusëve nuk iu tha që djali i vetë Stalinit, ishte zënë rob nga gjermanët që muajin e parë të luftës.
Kjo do të thoshte që Jakovi ishte tradhtar i vendit të tij. Po a ishte kjo e vërtetë? Edhe pas vdekjes së Stalinit, në BRSS, nuk thuhej asgjë për të birin. Fati i tij u ripërmend, kur lideri i ri i Partisë Komunistë Mikail Gorbaçov hapi për publikun arkivat e Moskës gjatë epokës së Perestroikës, ndonëse shumë dokumente mbetën sërish sekrete.

Edhe sot e kësaj dite, ato mbahen ende në Arkivin Qendror të Ministrisë së Mbrojtjes Ruse në Podolsk, në jug të Moskës. Kohët e fundit, “Der Spigel” pati qasje në dosjen e Jakov Stalinit. Një dosje prej 389 faqesh tregon historinë e tij që në moshë të vogël, jetën e kaluar nën hijen e babait të tij autoritar, dhe që mori fund pas vetëm 35 vjetësh.
Në dallim motra dhe vëllai i tij dhe babai, Vasili dhe Svetlana, Jakovi, që thirrej me nofkën Jasha, i lindur në vitin 1908, ishte produkt i martesës së parë të Stalinit me një rrobaqepëse gjeorgjiane. Ai u rrit praktikisht pa prindër. E ëma vdiq nga tifoja kur ishte 8-muajsh, ndërsa Stalini nuk i kushtoi aspak vëmendje.

Jakovi nuk ishte në gjendje të përballonte presionin e babait të tij të plotfuqishëm. Por ai ishte i pëlqyeshëm nga vajzat. Kur mbaroi shkollën e mesme në vitin 1925, ai u martua me shoqen e klasës Zoja Gunina, 16-vjeçe, vajza e e një prifti ortodoks. Kur e zbuloi këtë gjë, Stalini e ktheu këtë ngjarje në një skandal aq të madh, sa që djali i tij 18-vjeçar rrëmbeu një pistoletë në kuzhinën e banesës së tij në Kremlin, dhe u përpoq ta qëllonte veten në zemër.
Por plumbi shmangu zemrën, dhe pasi kaloi 3 muaj në spital, Jakovi shkoi në Leningrad, ku qëndroi me të afërmit e njerkës. Por ai u martua prapë me Zojën. Në prillin e vitit 1928, Stalini i shkruajti gruas së tij:”Thuaji Jashës, se unë mendoj që ai sillet si një hajdut, me të cilin unë nuk kam më asgjë të përbashkët, dhe me të cilin nuk dua të kem asnjë lloj marrëdhënieje”.
Pas mbarimit të shkollës, Jakovi ndoqi fakultetin e punëtorëve, një institut përgatitor për universitetin, dhe në moshën 23-vjeçare u regjistrua në Institutin e Transportit Xherzheziznki.

Ai u diplomua në vitin 1935, dhe më pas kaloi një vit duke punuar si inxhinier në një fabrikë të prodhimit të makinave në Moskë, para se të hynte në akademinë e artilerisë së Ushtrisë së Kuqe.
Jakovi nuk ishte si ati, dhe ai u përpoq në mënyrë të dëshpëruar t’i shpëtonte ndikimit të tij. Ai refuzoi të gjitha ofertat, për të pasur ndonjë pozicion të veçantë.
Lufta e Dytë Botërore e kapi në befasi pranë Naro-Fominsk, një qytet 70 kilometra në perëndim të Moskës. Regjimenti i tij u mobilizua, dhe filloi të marshojë drejt perëndimit në drejtim të Minskut. Ai nuk e takoi të atin para se të largohej. Por e telefonoi. “Shko dhe lufto”-i tha Stalinit të birit.
Ushtria e Kuqe ishte në kaos, dhe ushtarët sovjetikë po dërgoheshin në front të papërgatitur. Në 3 javët e para, 1.3 milionë ushtarë u vranë ose u kapën robër. Në mëngjesin e 4 korrikut 1941, u raportua zhdukja e djalit të Stalinit në betejë. Më 26 korrik, komisari i brigades së tij Aleskei Rumjanzev, i nisi një letër drejtorit politik të Ushtrisë së Kuqe.

Ai e përshkruante sjelljen e Jakovit si “korrekte dhe kurajoze”. Më 21 korrik, u kontaktua ushtari që kishte parë i fundit Jakovin. Rumjanjev shkroi:”Ata fshehën unformat e tyre, dhe u veshën si civile. Kur arritën buzë një liqeni, shoku Xhogazhvili i tha Popuridesit që të vazhdonte vetëm, se ai donte të ulej dhe të pushonte”.

Episodi që përshkruan Rumyanzev, sugjeron që Jakov e kishte lejuar veten e tij të kapej rob nga gjermanët. Marrja e parë në pyetje e Jakovit, ndodhi më 18 korrik. Pasi mbaroi lufta, sovjetikët gjetën raportin origjinal të marrjes në pyetje në arkivat e Ministrinë gjermane të Aviacionit në Berlin.
Në to rezulton se djali i Stalinit ishte krenar, mbrojti sistemin politik të vendit e tij, por nga ana tjetër nuk e fshehur zhgënjimin e tij mbi nivelin e dobët të ushtrisë sovjetike, komandant i përgjithshëm i të cilës ishte babai i tij:”Kur u rrethuam, u zhytëm në një panik të tillë, sa që të gjithë u shpërndamë në drejtime të ndryshme… Nuk kishim fare harta. Në njësinë tonë, gjithçka ishte e organizuar dobët …Divizioni ynë nuk ishte fare i përgatitur për luftë..”.
Në kujtimet e saj, Svetlana Allilujeva, vajza e Stalinit me gruan e dytë, shkruan se babai i tyre kishte besuar se Jakovi, i nxitur nga gruaja e tij e dytë, ishte dorëzuar qëllimisht tek gjermanët. Në dimrin e vitit 1943, pas betejës së Stalingradit, ai i tha Svetlanës se gjermanët i kishin propozuar shkëmbimin e Jakovi me disa gjeneralë nazistë. “Unë nuk do të negocioj me ta”- i tha Stalini të bijës./Përshtatur nga CNA.al

Në shekullin e XVII-të, ndodhi spekulimi i parë i madh tregtar, që u pasua nga kriza e parë financiare botërore. Gjatë një periudhe disa mujore, tregtarët holandezë kishin investuar gjithnjë e më shumë para mbi lulet e tulipanit, duke besuar se këto lule ekzotike do t’i bënin të pasur.

“Ai që merr në konsideratë fitimet që arkëton çdo vit nga tulipanët e vet, beson se nuk ka një alkimi më të mirë se sa kjo lloj bujqësie”- shkroi një kronikan i shekullit XVII-të gjatë të ashtuquajturës “mani mbi tulipanët”.

Por ajo dukuri, dëshmoi të ishte shumë e rrezikshme. Pasi çmimet e tulipanëve u rritën në vitet 1630, “flluska” shpërtheu. Fiksimi pas tulipanëve, shërbeu si një paralajmërim për të gjithë tregtarët e Evropës:se pasuritë e tyre, mund të shkatërroheshin po aq shpejt sa ishin krijuar.
Tulipano-mania nisi në vitet 1500, kur turistët perëndimorë në oborrin e perandorit osman në Kostandinopojë, u habitën me tulipanët e tij. Shumë shpejt, tregtarët perëndimorë i morën me vete në Francë, prej nga ku u përhapën në Hollandë.

Hollanda e shekullit XVII-të, mburrej me një nga ekonomitë më të forta në Evropë. Amsterdami u shndërrua në një nga kryeqytetet e tregtisë në kontinent. Në vitin 1602, u hap bursa e Amsterdamit, duke krijuar edhe më shumë mundësi për të investuar në tregjet ekzotike dhe në të ardhmen.
Ana Goldgar, autore e librit “Tulipmania:Paraja, nderi dhe dijet në Epokën e Artë”, mbledhja e gjërave si të shtrenjta, sidomos ato nga rajonet ekzotike, ishte shumë në modë. Tulipanët ishin veçanërisht në modë, pasi kishte një lloj pasioni për shkencën dhe historinë e natyrës, sidomos në mesin e njerëzve që ishin të arsimuar dhe të pasur.

Pra, njerëzit që mblidhnin lule tulipani, ka të ngjarë që të kishin para, edhe për të koleksionuar sende të tjera luksoze si pikturat. Tulipanët u bënë shumë të njohur, edhe për shkak se ata bartnin elementin e befasisë:nuk kishte asnjë garanci se një filiz do të çelte me ngjyra të forta. “Askush nuk e dinte realisht se çfarë do të ndodhte me tulipanët që kishin. Njerëzve u pëlqente fakti se këto lule ndryshonin vazhdimisht formën”- thotë Goldgar.
Për pasojë, tregtarët dhe zejtarët e pasur, nisën të kenë në vitet 1630 një dëshirë të pangopur për tulipanë. Në vitin 1636, kërkesa për tulipanë u ndërpre. Ishte ende dimër, dhe zhardhokët e mbjellë kishin ngecur nën tokën e ngrirë. Në tavernat e Amsterdamit, tregtarët premtonin të blinin zhardhokë të rinj tulipani sapo të vinte pranvera, duke shkaktuar një rritje të madhe të çmimeve në treg.

Mania e tulipanëve, shpërtheu në fillim të vitit 1637. Çmimet u rritën 1 mijë herë më 31 dhjetor 1636, kur tregtarët hollandezë e shitën një zhardhok tulipani për 125 gilde (monedha e vjetër holandeze) ose 1 paund britanik. Por pak më shumë se një muaj më vonë, më 3 shkurt 1637, i njëjti tulipan shitej 1.500 gilde.
“Fqinjët dukej se flisnin me fqinjët; kolegët me kolegët; pronarët e dyqaneve, shitësit e librave, furrtarët dhe mjekët fliisnin me klientët e tyre, dhe kjo krijoi idenë e një komuniteti të përfshirë nga ethet e fitimeve të mëdha”-shkruan Goldgar.
Çmimi i tulipanëve u rrit shumë, bazuar në besimin se lulet do të shiteshin shumë më tepër në pranverë kur edhe të çelnin. Një tregtar kërkoi 5.200 gilde për një zhardhok të veçantë tulipani – sa çmimi i një shtëpie të kohës – në një kohë kur edhe zejtarët më të aftë, arrinin të fitonin në vit rreth 300 gilde.
Pra një zejtari do t’i duhej më shumë se 17 vjet, për t’i lejuar vetes të blinte një zhardhok tulipani. Por shumë javë përpara së të vinte pranvera, “flluska” e tulipanëve shpërtheu. Pse ndodhi kjo? Disa studiues spekulojnë, se kriza nisi kur tregtarët kuptuan sesa spekulant ishte
ky treg.

Studiues të tjerë, flasin për një moment më specifik. Gjatë një ankandi tulipanësh në Haarlem më 3 shkurt 1637, nuk u zhit asnjë zhardhok i vetëm. Blerësit u bindën se tulipanët ishin mbiçmuar, dhe çmimet ranë befas në mënyrë drastike. Në atë kohë, predikuesit fetarë, kritikonin tregtarët spekulantë, dhe u bënin thirrje njerëzve të mos binin pre e premtimeve të gënjeshtërta për pasurim të shpjetë.
Financieri Gordon Geko, e etiketoi maninë mbi tulipanët si “historinë më të madhe spekulative të të gjitha kohërave”. Por shumë historianë, e kundërshtojnë këtë gjë. Në fakt, miti i manisë së tulipanëve, ngjan shpesh i ekzagjeruar. Edhe pse quhet “mania e tulipanëve”, i gjithë vendi në tërësi nuk i ndjeu pasojat negative.

Goldgar pohoi se vetëm disa holandezë super të pasur, që ishin të përfshirë në tregti u dëmtuan, por jo aq shumë. “Në fakt, unë nuk kam gjetur gjatë studimeve të mia ndonjë tregtar që falimentoi plotësisht, për shkak të manisë ndaj tulipanëve”-thotë ajo.
Meqë shumë blerës nuk paguanin kurrë për çmimin e kërkuar, shumë pak prej tyre falimentuan. Nëse pati nga ata që u dëmtuan, këta ishin kultivuesit e tulipanëve. Në prillin e vitit 1637, qeveria anuloi të gjitha kontratat mbi blerjen e tulipanëve. Për pasojë, kultivuesit nuk morën kurrë paratë që u kishin premtuar atyre blerësve.

Po si lindi miti i “manisë së tulipanëve”? Shumë nga studiuesit, bëjnë përgjegjës shkrimtarin skocez të shekullit XIX, Çarls Makej, që shkroi një histori dramatike mbi tulipano-maninë.
Sipas Makej, kur shpërtheu “flluska” ekonomia holandeze u shkatërrua, dhe shumë investitorë holandezë vranë veten duke u mbytur në kanalet e shumta të Amsterdamit. Edhe nëse nuk ka qenë aq dramatike sa kanë menduar disa, historia e bumit të tulipanëve, përbën një leksion shumë të vlefshëm për ekonominë.

Edhe nëse askush nga tregtarët nuk u vetëvra, ajo përvojë shërbeu si një paralajmërim për investitorët e ardhshëm në lidhje me natyrën e tregut. Tek e fundit, rrënimi i tregut të tulipanëve, u pasua nga shpërthime të tjera “flluskash”:Flluska e Detit të Jugut në vitet 1720, “flluska” e linjave hekurudhore e viteve 1840, dhe kriza e viteve 1920.
Në retrospektivë, çdo flluskë spekulative duket e pakuptimtë. E përse tregtarët holandezët do të investonin pasuritë e tyre në diçka aq delikate sa një lule? Gjithsesi, modeli përsëritet gjatë historisë, dhe zbulon rolin që luan besimi tek tregjet, dhe koston e humbjes së besimit mbi një produkt të vlefshëm./Përshtatur nga CNA.al