LEXO PA REKLAMA!

SHKARKO APP

Kasa fiskale dhe “fiskalizimi”/ Luftë me evazionin apo me mullinjtë e erës!

20 Shtator 2019, 06:45, Ekonomi CNA
Kasa fiskale dhe “fiskalizimi”/ Luftë me evazionin apo me

Nga Redi Ametllari
Auditues KLSH

Kontrolli i Lartë i Shtetit ka filluar një auditim performance me temë ?Efektiviteti i kasave fiskale?. Koha e zhvillimit të auditimit përkoi me fillimin e një reforme të re, e njohur tanimë si ?fiskalizimi?, përmes së cilës synohet krijimi i faturës elektronike dhe raportimi në kohë reale të çdo transaksioni.

Kasa fiskale është shpikur nga vëllezërit James dhe John Ritty fill pas mbarimit të Luftës Civile Amerikane. Si pronar i një bari-salloni në Dejton të Ohajos, James Ritty krijoi këtë pajisje për të parandaluar vjedhjet që punonjësit i bënin biznesit të tij. Modeli i parë u krijua në 1879 dhe u shndërrua në një patentë tregtare. Në rajon, Greqia e ka zbatuar e para në vitin 1988 dhe më pas është përhapur në Rumani e Bullgari.

Implementimi i kasave fiskale ka qenë një përpjekje e hershme e shtetit shqiptar pas viteve ?90. Hapat e para u bënë në vitin 1994 por dështuan. Në vitin 2007, administrata tatimore vendosi të krijojë një sistem të kontrollit të pagesave me para në dorë, në të cilin të dhënat nga arkëtimet transferohen në sistemin qendror në fund të ditës së punës.

Aktualisht, sistemi ?Nexus? i kasave fiskale nuk ofron një gjurmim në kohë reale të transaksioneve, përkundrazi rezulton se ky sistem është mjaft i ngathët dhe kryen transmetime të raporteve ditore, pra bën mbylljen në fund të ditës, por nuk ka zhdërvjelltësinë për të gjeneruar informacione mbi atë se çfarë mallrash janë shitur apo nëse të dhënat e raportuara pasqyrojnë realisht xhiron e subjektit.

Përpos problemeve të raportimi, sistemi ?Nexus? paraqitet i mjegullt sa i përket të drejtave të aksesit që kanë shoqëritë e autorizuara që shesin kasat, veprimet e cilës nuk janë të identifikueshme nga administrata tatimore kur këto kompani regjistrojnë të dhënat për kasa te reja. P.sh, teknikët e autorizuar fiskalizojnë të dhëna të pasakta të subjekteve tek kasa fiskale, jo sipas ekstraktit të QKB. Ndryshimet e adresave të kasave fiskale nuk përputhen sipas të dhënave të sistemit E-Tax

Sistemi ?Nexus? i kasave fiskale ka një kapicë me probleme saqë edhe sikur të gjithë bizneset të raportonin drejt xhiron, kjo ?sjellje shembullore? e bizneseve s?do të reflektohej deri në fund të zinxhirit të raportimit. Tashmë prerja e kuponit tatimor është kthyer në ?gogolin? e bizneseve dhe në ?mëkatin? kryesor fiskal që ndëshkohet nga tatimet.

Pyetja që shtrohet është: A ka realisht një lidhje mes kuponit tatimor dhe evazionit fiskal?! Thënë më shqeto, a disponon administrata tatimore një të dhënë mbi humbjet që i vijnë buxhetit nga mosprerja e kuponit. Nga të dhënat e deritanishme, Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve nuk kryen asnjë analizë të impaktit të kasës fiskale. Duke qenë se një pjesë e biznesit nuk është treguar shumë bashkëpunues dhe përpiqet me lloj-lloj artificash për të mos prerë kupon tatimor apo prerë një kupon ?gjysmak? (me vlerë më të ulët se transaksion), administrata tatimore i ka përshkallëzuar masat inspektuese.

Në njëfarë mënyre, vet sjellja evazive e biznesit e ka justifikuar disi ?egërsinë? e administratës tatimore. Nga ana tjetër, kjo e fundit, e shtyrë nga pandehma se veprimet e saj do të ulnin evazionin, ka arritur të kundërtën, duke e trembur biznesin dhe duke e çuar drejt evazionit. Përnjëmend, të dy palët kanë harruar thelbin e ekzistencës së tyre: se administrata tatimore dhe biznesi janë në lidhje simbiotike, pasi nga prerja e kuponit, biznesi fiton nga konkurrenca e lirë ndërsa tatimet vjelin të ardhura për buxhetin e shtetit, që përkthehen në investime publike.

Kështu ?kuajt e luftës? të tatimeve janë ndërsyer në vënien e gjobave. Në vitin 2018, masa e gjobave shkon në vlerën 166,956,308 lekë, ku janë konstatuar 476 raste të mospajisjes me kasë fiskale dhe 2,948 raste të mosprerjes së kuponit tatimor. Në vitin 2015 u ndërmorën ndryshime ligjore për të rritur masën e gjobës për mosprerje kuponi që parashikohej të bëhej 500,000 lek për biznesin e vogël dhe 10,000,000 lek për biznesin e madh, të cilat u konsideruan nga Gjykata Kushtetuese me Vendim Nr.33, datë 08.06.2016 si joproporcionale, të natyrës penale dhe që nuk i shërbenin efektivitetit të luftës kundër informalitetit.

Në këtë kontekst, administrata tatimore nuk ka bërë asnjë analizë se çfarë ndikimi ka mosprerja e kuponit tatimor tek të ardhurat tatimore. Por, nga një gjykim apriori, nëse do të shqyrtojmë të dhënat mbi përhapjen e kasave fiskale sipas kategorive të bizneseve do të vërejmë se në vitin 2018, nga 155,060 kasa fiskale(një biznes mund të ketë dy kasa ose më shumë), 81,086 ose 52.2% janë në biznesin e vogël pa TVSH, 33,681 ose 22% në biznesin e vogël me TVSH dhe 40,298 ose 26% në biznesin e madh.

Pra, 75% e kasave shtrihen tek biznesi i vogël dhe 26% tek biznesi i madh. Sikurse rezulton, kasa dominon tek biznesi i vogël, me xhiro vjetore deri në 2 mln lek, i cili u paguan organeve qendrore tatimore vetëm siguracione shoqërore. Për rrjedhojë, lufta ndaj evazionit fiskal me këtë ?gjeografi? të shtrirjes së kasës fiskale duket si një luftë me ?mullinjtë e erës?.

Problemi që është konstatuar në këtë drejtim janë pagesat e që kryen biznesi tek shoqëritë e autorizuara (4 shoqëri). Këto shoqëri veprojnë në formën e një ?koncesionari të fshehtë? dhe ndonëse legjislacioni u kërkon bizneseve që të kolaudojnë kasën fiskale njëherë në 2 vjet, kundrejt vlerës 4,000 lek (vlerë tavan), shoqëritë e autorizuara ua bllokojnë bizneseve në mënyrë automatike kasën fiskale, përmes sistemit ?Nexus? dhe u kërkojnë që të paraqitet tek qendrat e tyre për të kryer pagesën e kolaudimit, me shuma që shkojnë mbi 6,000 lekë.

Po ashtu, kontrata që lidhet mes biznesit dhe subjekteve parashikon pagesa të tjera dhe nuk bazohet në një kontratë tip të miratuar nga Ministria e Financës dhe Ekonomisë, që në mendimin tonë duhet ishte e tillë. Nga ana tjetër, Ministria e Financave dhe Ekonomisë dhe Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve nuk i kanë monitoruar shoqëritë e autorizuara dhe marrëdhëniet dhe pagesat që biznesi kryen tek to.

Njohja me këtë panoramë të veprimit të kasave fiskale na shërben për të kuptuar edhe sistemin e ri të fiskalizimit, i cili si koncept është tepër ?revolucionar?. Pikërisht, kjo natyrë ?reformuese? e bën dhe më kompleks zbatimin e saj, veçanërisht në relievin e biznesit shqiptar, ku kultura elektronike nuk është mjaft e harlisur. Në fakt, fatura elektronike është një risi për vet Bashkimin Europian dhe ka filluar të aplikohet në mënyrë graduale nëpër vendet e BE-së, të cilat e kanë aplikuar falë asistencës financiare të Bashkimit Europian.

Një nga pionierët e këtij sistemi është Italia, shembull ky që nuk po ndiqet në implementimin tonë të fiskalizimit. Në vitin 2013, Italia bëri të detyrueshëm faturën elektronike B2G (biznes-qeveri) për administratën qendrore dhe në vitin 2014 për të gjithë administratën. Në vitin 2017, fatura elektronike u bë e detyrueshme për të gjithë bizneset me TVSH që të raportonin elektronikisht tek administrata tatimore, njëherë në katër muaj.

Përdorimi i faturës elektronike në B2B (biznes me biznes) ishte jo e detyrueshme deri në vitin 2019, kohë kur u bë e detyrueshme si për B2B ashtu edhe për B2C. Sistemi italian i faturës elektronike quhet ?Sistemi i Shkëmbimit?. Kostoja e saj ka qenë 2.5 milionë euro investim fillestar dhe 0.5 mln euro shërbim operimi në vit. Me aplikimin e detyrueshëm B2B dhe B2C, kostoja e sistemit të shkëmbimit shkon në 10 milionë euro në vit.

Fiskalizimi shqiptar ka kushtuar rreth 15 milionë euro vetëm investimi. Se çfarë synohet të arrihet në objektiva afatgjatë apo afatshkurtër, ende nuk është e qartë, ose më saktë s?ka objektiva të qartë për shkak se nuk ka një studim fizibiliteti. Në raportin e vlerësimit të ndikimit të botuar nga DPT, thuhet qartë se ?sa i përket përfitimeve, është e pamundur materializimi i tyre?.

Nëse do ta krahasojmë me gurët kilometrik të zbatimit në Itali, fiskalizimi në Shqipëri po bëhet në një kohë rekord dhe në drejtime plotësisht të kundërta me praktika te mira. Kështu, është planifikuar nxitimthi që me 1 janar 2020 të aplikohet fatura elektronike B2C, çka nënkupton fshirjen e një dekade të aplikimit të kasës fiskale, pa vlerësuar paraprakisht nëse kasat fiskale aktuale e përballojnë programin e ri të faturimit. Së dyti, ende nuk ka qartësi për kostot e operimit që ka për administratën, të cilat sipas prirjeve të deri tanishme, priten të shkojnë në miliona euro (referojuni Italisë).

Nga ana tjetër, edhe kostot për biznesin priten të jetë të larta. Deri më tani, bizneset do të detyrohen të blejnë firmën elektronike, për të cilën është miratuar tarifa fikse prej 6,400 lek për pajisjen usb token, 7,300 lek për asistencën teknike 12 mujore dhe tarifën për shërbimin e internetit, që u duhet të instalojnë në bizneset e tyre. Por, kosto të tjera ende nuk janë bërë të qarta. P.sh në Itali, bizneset paguajnë edhe tarifa që shkojnë deri në 100 euro për hapësirën e ruajtjes elektronike të faturave që lëshojnë.

Të gjitha këto paqartësi dhe zbatimi ?invers? i sistemit të fiskalizimit, afati i së cilës, në gjykimin tonë, duhet shtyrë në gurë kilometrike për një periudhë disa vjeçare, duke filluar me B2G për të përfunduar tek B2C, sjellin risqe të larta për një zbatim efektiv të sistemit të ri të fiskalizimit.

Imbarkimi në një projekt të tillë, pa një busull fizibiliteti mbi atë nëse sistemi i ri do të sjellë më shumë të ardhura sesa vet kostoja e investimit apo operimit, rrezikon ta çojë biznesin dhe vet administrata tatimore në qorrsokakë përplasjesh dhe të krijojë rrethana të moszbatimit efektiv të projektit, qysh në gjenezën e saj./Monitor

Lajmet e fundit nga