Një nga gjetjet më interesante në psikologjinë evolucionare, është dukuria që burrat dhe gratë ndryshojnë në karakteristikat që preferojnë tek bashkëshortët e tyre të mundshëm. Studim pas studimi, psikologët konstatojnë vazhdimisht se burrat preferojnë të shohin anën financiare, ndërsa gratë të vlerësojnë pamjen e jashtme.

Shpjegimi standard nga psikologjia evolucionare, njihet si teoria evolucionare e preferencave, dhe shpjegohet pa e shumë kështu:Burrat kërkojnë gra të shëndetshme, pjellore, të cilat do të rrisin pasardhës me cilësi të lartë. Meqë pjelloria tek gratë ndodh në adoleshencën e vonë, dhe arrin kulmin në mesin e të njëzetave, burrat preferojnë t’i kenë bashkëshortet në atë moshë kur të martohen.

Për më tepër, tiparet e bukurisë femërore – si raporti i përmasave trupore, lëkura e pastër dhe flokët joshëse – janë të gjitha shenja të shëndetit të mirë. Ndaj është e natyrshme që burrat t’i konsiderojnë tërheqëse këto elementë. Në të kundërt sipas teorisë, gratë janë në një lloj disavantazhi natyror, kur bëhet fjalë për qasjen ndaj burimeve financiare.

Ato janë fizikisht më të dobëta se sa burrat, dhe karriera e tyre ndërpritet nga shtatzënia dhe rritja e fëmijëve. Pra gratë janë të varura nga burrat për sigurimin e jetesës së tyre dhe fëmijëve të tyre. Dhe kjo është arsyeja, pse ato vlerësojnë burimet financare, për sa i përket një partneri të mundshëm.

Kjo qasje i ka rënjët në zhvillimin evolucionar. Njerëzit modernë u shfaqën rreth 200.000 vjet më parë. Ata jetuan si gjahtarë dhe mbledhës, në grupe prej rreth 100 vetësh. Pikërisht atëhere, do të shfaqej ndonjë model sjelljeje apo njohjeje unike e njeriut. Dhe kjo është arsyeja pse shkencëtarët e quajnë atë mjedis të përshtatjes evolucionare.

Rreth 10.000 vjet më parë, njerëzit kaluan në bujqësi. Dhe aftësia për të prodhuar ushqim me bollëk, shkaktoi lindjen e qytetërimeve dhe zgjerimin e shpejtë të teknologjisë, duke çuar deri tek shoqëritë moderne industriale ku jetojmë sot. Ndërkohë, njësia themelore shoqërore kaloi nga grupi tek familja.

Në ato kushte, duhej të ekzistonin edhe rregulla të qarta se kush kishte në pronësi çfarë, dhe kush e trashëgonte atë. Ardhja e bujqësisë, përkoi me kohën kur gratë u nënshtruan nga burrat. Në shoqëritë gjahtar-grumbulluese, gratë kishin një nivel të lartë prestigji, pasi siguronin shumicën e ushqimit për grupin.

Meqë ato ishin grumbulluese, në fund të ditës sillnin disa lloj ushqimesh bimore, rrënjë, manaferra, kokrra drithi, zarzavate. Ndërkohë, burrat ktheheshin shpesh duar bosh në shtëpi nga gjuetia e kafshëve të egra. Pra, është e qartë se gratë nuk vareshin nga burrat për mbijetesë.

Dhe kjo do të thotë, se nuk duhet të kishte ndonjë preferencë evolucionare femërore ndaj burrave që sigurojnë të ardhura, mbi ato me një pamje më simpatike. Për më tepër, çdo gjë që ishte e mbrojtur nga toka ishte e ndarë me grupin, dhe kështu nuk kishte asnjë dallim midis burrave të pasur dhe burrave të varfër.

Si një alternative ndaj teorisë së evolucionit të preferencave, psikologët Ekis Egli dhe Uendi Ud propozuan 2 dekada më parë teorinë e rolit social, për të shpjeguar ndryshimet e vëzhguara tek dy gjinitë mbi preferencat ndaj bashkëshortëve. Sipas kësaj të fundit, preferenca e grave ndaj meshkujve të pasur ndaj atyre simpatikë, është më tepër një përgjigje ndaj organizimit aktual shoqëror, sesa një produkt i së kaluarës sonë evolucionare.

Me kalimin tek bujqësia, pati një zhvendosje në rolet që burrat dhe gratë luanin në shoqëri. Punimi i tokës dhe mbarështimi i kafshëve, kërkonin një forcë të madhe fizike. Ndaj roli i grave u transferua në punët shtëpiake si kujdesi për fëmijët, gatimi, pastrimi apo edhe artizanetet si endja.

Dhe për shkak se gratë nuk mund të siguronin më ushqim për veten e tyre, ato u detyruan të varen nga burimet financiare të burrit të tyre. Për më tepër, vetëm nën epokën e bujqësisë, filluam të shohim shtresëzimin e shoqërisë në të pasur dhe të varfër. Dhe sapo lindën qytetërimet komplekse, më të pasurit nuk e punonin vetë tokën.

Ata ishin zakonisht pronarë tokash, tregtarë, burokratë dhe klerikë, profesione që nuk kërkonin ndonjë sforco të madhe fizike. Kësisoj gratë u detyruan të zgjidhnin midis një burri të pashëm duke mbetur të varfëra, ose një burri mediokër dhe të jetonin në rehati.

Në fund të shekullit XX, gratë bënë përpjekje të mëdha për të rivendosur barazinë gjinore, që e kishin humbur me ardhjen e bujqësisë. Kështu, teoria e rolit shoqëror parashikon që preferencat e grave për bashkëshortët e tyre, duhet të zhvendoset drejt burimeve financiare, deri në masën që ato të mos varen më nga burrat. Ndërkohë në kulturat ku gratë kanë më shumë liri ekonomike dhe politike, ato i kushtojnë më pak rëndësi financave të një burri, dhe më shumë rëndësi pamjes së tij të jashtme./ Përshtatur nga CNA.al

Protestat po trondisin prej disa muajsh Hong Kongun. Nga 31 marsi, këto protesta kanë fituar simpatinë e botës, teksa janë dënuar Partia Komuniste në Pekin. Ato shpërthyen pas miratimit të një ligji të diskutueshëm, që mund ta lejojë qeverinë kontinentale të ekstradojë qytetarët e Hong Kongut, për akuzat e aktiviteteve disidente.

Ligji duket se përputhet me synimin e presidentit të vendit Xi Jinping, për të përqendruar sa më shumë pushtet në duart e tij, dhe për ta lidhur identitetin kombëtar kinez me vetë Partinë Komuniste. Ndërkohë një pjesë e konsiderueshme e popullsisë në Hong Kong, kanë pikëpamje të kundërta me politikën e partisë.

Historia e qytetit si koloni britanike, dhe marrëdhënia me Pekinin, janë ato që e ndërlikojnë sot situatën. “Tensionet midis Hong Kongut dhe Partisë Komuniste, nuk kanë qenë kurrë më të larta sesa sot” -thotë Lin Uajt, profesore në Shkollën Udrou Uillson të Universitetit Prinston, dhe bashkëpunëtore e programit të Studimeve mbi Azinë Lindore.

Kombet jo-kineze, kanë një histori të gjatë të përfshirjes ekonomike dhe politike në Hong Kong. Megjithatë, është sundimi kolonial britanik, ai që ka ndikimin me të qëndrueshëm. Kjo shihet si në identitetin kulturor të Hong Kongut, ashtu edhe në marrëdhëniet e trazuara të ishullit me Pekinin.

Uajt thotë:”Trashëgimia britanike, dhe diversifikimi më i madh i njerëzve në Hong Kong, ka krijuar një situatë, ku Partia Komuniste e ka më shumë problem ta kontrollojë atë, sesa qytetet e modernizuara në pjesën kontinentale dhe që janë disi të ngjashme si Guangzhou dhe Shanghai”.

Britania e mori nën kontroll Hong Kongun në mesin e viteve 1800, pas luftërave shkatërruese në rajon. Gjatë kësaj periudhe, struktura e pushtetit ishte një përzierje e perëndimorëve dhe kinezëve. Në vitet 1920, një lëvizje nacionaliste gati e përzuri Britaninë nga Hong Kongu.

Kjo i detyroi qeveritarët kolonialë, të përqendroheshin tek përfshirja e mëtejshme të biznesmenëve kinezë në administratë dhe Këshillin Legjislativ.

Japonia e pushtoi ishullin gjatë Luftës së Dytë Botërore, por Britania rifitoi kontrollin e tij pas luftës. Epoka e pasluftës, u karakterizua nga konsolidimi i “manjato-kracisë”, krahas zbatimit të shumë reformave sociale. Për shembull, një zjarr i madh në vitin 1953 la 53.000 njerëz të pastrehë.

Të prekurit, ishin kryesisht emigrantë nga Republika Popullore e Kinës, që ishin arratisur prej regjimi komunist. Ajo katastrofë, bëri që qeveria e Hong Kongut të investojë shumë para në programet e mirëqenies sociale. Kur Britania hoqi dorë nga kontrolli mbi Hong Kongun, qyteti kishte një identitet unik, të bazuar tek diversiteti i tij dhe ekspozimi ndaj liberalizmit perëndimor. Britania hoqi dorë nga kontrolli i Hong Kongut në vitin 1997.

Disa vite para asaj ngjarje, të njohur zakonisht si “Dorëzimi”, qeveria britanike miratoi një ligj zgjedhor që edhe pse për një kohë të shkurtër, i garantoi Hong Kongut një shije të demokracisë dhe vetë-qeverisjes. Këto përvoja, janë ende në mendjet e protestuesve që protesojnë sot rrugëve të Hong Kongut.

“Guvernatori i fundit britanik i qytetit, Kristofer Paten, mbikëqyri zgjedhjet e ndershme të vitit 1995. Kujtimet e tyre, vazhdojnë të mbijetojnë në mendjet e protestuesve në Hong Kong.

Ky qytet pati një periudhë të shkurtër demokracie të besueshme. Dhe nuk është shkëputur plotësisht nga ajo përvojë. Jo të gjithë në qytet, por gjithsesi shumë njerëz, e dëshirojnë atë sërish”- thekson Uajt.

Që nga marrja në dorëzim e qytetit, qeveria kineze ka ndjekur politikën “një vend dy sisteme”. Ideja është që Hong Kongu mund të jetë pjesë e Kinës, me kushtin që të ruajë një nivel  autonomie, që është në thelb i panjohur në thuajse çdo pjesë tjetër të Republikës Popullore.

Ky sistem ka funksionuar mjaft mirë deri vonë, sidomos pas përpjekjes së Partisë Komuniste për të centralizuar pushtetin. Ky centralizim po e vendos partinë në kundërvënie me popullsinë e madhe të Hong Kongut, që mbështetet tek biznesmenët e mëdhënj deri diku liberalë.

Uajt shton:”Nga viti 1990, ka pasur një reagim centralist kundër decentralizimit të pushtetit që ndodhi pas revolucionit të gjelbër dhe industrializimit rural në vitet 1960 -1980. Ky reagim politik, ka marrë një formë ekstreme nën presidentin Xi Jinping. Centralizimi i tij, mbështetet tek krenaria kombëtare, dhe ndjenja se Kina duhet të rifitojë vendin që i takon në skenën botërore.

Shumica e kinezëve, janë të sigurtë se vendi i tyre duhet të jetë më i fuqishmi në planet. Ligji i Ekstradimit, u miratua pas një tragjedie. Një çift nga Hong Kongu, ndodheshin me pushime në Tajvan. Burri vrau gruan, pasi ajo i tha që ishte shtatzënë, dhe se babai nuk ishte ai. Ky krim, shkaktoi zemërim në mbarë provincën.

Në fillim, autoritetet në Tajvant donin ta ndiqnin penalisht vrasësin. Sidoqoftë, ai ndodhej në Hong Kong, kur rrëfeu krimin. Midis Hong Kongut dhe Tajvanit apo Kinës kontonentale, nuk ekziston ndonjë marrëveshje ekstradimi. Keri Lam, shefja ekzekutive e Hong Kongut, propozoi ligjin e ekstradimit, që parashikon një mekanizëm për ekstradimin rast pas rasti.

Por problemi ishte se propozimi i Lam, përfshinte edhe ekstradimet në Kinën kontinentale. Kjo ngjalli dyshime se Pekini po e përdor këtë çështje, si një mbulim për gjetjen e një mekanizmi për të shkatërruar statuskuonë “një vend, dy sisteme”. “Xi pretendon zyrtarisht se Partia Komuniste ndjek politikën “një vend, dy sisteme”.

Ai thotë se ajo që po ndodh në Hong Kong, administrohet nga qeveria e Hong Kongut. Unë mendoj se shumë pak njerëz e besojnë këtë tani”- thekson Uajt. Ndërsa protestat vazhdojnë, taktikat e protestuesve ndryshojnë vazhdimisht. Përplasjet e dhunshme me policinë, janë shoqëruar me metoda më paqësore si ulja në rrugë dhe këndimi në kor i këngëve të ndryshme. Lam është përballur me probleme të mëdha, për shkak të ligjit të propozuar. Ndërsa ajo synon të tërheqë tashmë projekt-ligjin për ekstradimin, kjo nuk mund të ndodhë zyrtarisht deri muajin tjetër, kur të mblidhet Këshilli Legjislativ i qytetit.

Nëse Pekini është në fakt i përfshirë në projektligjin e ekstradimit, tërheqja mund të vijë për shkak të qëllimeve të tij afatgjata mbi Tajvanin. Tensionet midis Partisë Komuniste dhe ishullit të Tajvanit, kanë vazhduar për dekada. Politika shtetërore kineze, thotë se Tajvani është një provincë rebele, ndërsa qeveria në Tajvan pretendon sovranitetin.

Qytetarët e Hong Kongut dhe ata të Tajvanit, mbështesin vlerat liberale. Politika “një vend, dy sisteme”, u zhvillua në vitet 1980, si një mënyrë për të detyruar Tajvanin të pranonte direktiva nga Pekini. Përplasja e fortë në Hong Kong, nënkupton që Partia Komuniste e Xi-së mund të mos e respektojë më tej autonominë e ishullit. “Dhe ky është një problem për Xi-në”-përfundon Uajt./ Përshtatur nga CNA.al

Nga Yavuz Baydar “Middle East Online”

* Çdo ditë që kalon, duket se presidenti i plotfuqishëm i Turqisë, Rexhep Taip Erdogan, po ecën në një terren të minuar. Dhe kjo panoramë e zymtë ka shumë faktorë. Një prej tyre është politika e dështuar rajonale. Ëndrra e Vëllazërisë Myslimane, për të pasur një rol kyç në ndryshimin e regjimit në Siri, ka dështuar në një mënyrë të trefishtë, duke e vendosur Turqinë në një cep përballë Shteteve të Bashkuara, Rusisë dhe Sirisë.

Problem tjetër, është thellimi i krizës ekonomike. Vendi është futur në një recesion, çka do të thotë që rritja e papunësisë nuk është më e kontrollueshme. Kjo mund t’i hapë rrugën trazirave më të gjera sociale, duke shtuar zhgënjimin dhe pakënaqësinë tek segmente të ndryshme shoqërore.

Shqetësimi i vazhdueshëm i aktorëve vendas dhe ndërkombëtarë, është se regjimi i super-presidencës së Erdoganit, i prezantuar pas referendumit të prillit të 2017-ës, ka dështuar për shkak të ambicies së tij të tepërt, të shoqëruar me një paaftësi dhe analfabetizëm administrativ.

Ndërkohë në Ankara, shumë gjëra nuk po funksionojnë. Sikurse u shpreh një burim evropian i mirë-informuar:“Erdogan dhe ekipi i tij, bllokuan pak a shumë funksionimin e duhur të të gjitha institucioneve shtetërore. Të paaftit dhe dështakët favorizohen, pasi janë 100 për qind besnikë ndaj presidentit.

Dhe që të bëjnë tamam biznes, të gjithë mezi po presin ditën kur Erdogan të largohet nga pushteti. Deri atëherë, zgjedhin të qëndrojnë në llogore. Besimi tek presidenti është zhdukur. Deri atë ditë, unë druaj se do të shohim një rënie të fortë të Erdoganit”.

Megjithë gjendjen e vështirë, Erdogan po e ruan qasjen e tij. Në dukje i vendosur, pa iu dridhur qerpiku, ai vazhdon atë që di të bëjë më së miri:të mbajë sa më afër armiqtë, dhe të hyjë në aleanca diabolike me nacionalistët ekstremistë. Përsa i përket opozitës kryesore shekullare dhe lëvizjes politike kurde, ai përdor një politikë të qëndrueshme të tipit “përça e sundo”.

Erdogan po zbaton një strategji të shumëfishtë mbijetese:Në nivelin e parë, ai po shtyp brutalisht Partinë Demokratike të Popullit pro-kurde (HDP). Në të dytin, po ndërton një mur midis ndarës midis mbështetëse të partisë kryesore opozitare, Partisë Republikane Popullore (CHP) dhe HDP-së, përmes demonizimit të kësaj të fundit.

Në të tretin, po zbaton një politikë të re të “karotës dhe shkopit”, bazuar në përdorimin e refugjatëve sirianë si një mjet, për pazare me Bashkimin Evropian dhe Shtetet e Bashkuara. Ai kërcënon vazhdimisht, se do të hapë portat e emigrantëve për të shkuar drejt Perëndimit, apo se do të vendosë 1 milion sirianë në zonën e sigurisë në Siri, duke qenë tërësisht i vetëdijshëm, se ndjenjat kundër refugjatëve, do të ruajnë popullaritetin e tij në shtëpi.

Të gjitha këto përllogaritje, kanë një synim afatgjatë:Të ruhet perspektiva e “një koalicioni të madh të unitetit kombëtar”, si rruga e fundit e mbijetesës politike. Një dinamikë në zhvillim, hedh hije dyshimi mbi imazhin plot vetëbesim që ruan Erdogani në dukje:është e qartë, se rrjedhja e votave që nisi me humbjen e zgjedhjeve lokale, veçanërisht ato në Stamboll, duket të jetë diçka e pakthyeshme.

Erdogani po e sheh që AKP-ja e tij, dikur e plotfuqishme, po shkon drejt rënies nga pushteti.

“Lodhja me Erdoganin”, së bashku me pakënaqësinë në rritje në Turqi ndaj qeverisjes, e ka përçarë ndjeshëm partinë e tij. Kriza ka të bëjë me perceptimin e vendimeve të tij si një keqmenaxhim, dhe me faktin se shumë “të vjetër” në lidershipin e partisë nuk po e njohin më partinë e tyre të dikurshme.

“Demokracia, liria, barazia dhe drejtësia”, ishin 4 shtyllat themeltare të AKP. Ato janë ende formalisht në programin e saj. Por për to nuk, nuk pyet më askush. Sondazhet e fundit, pohojnë se për herë të parë që kur u ngjit në pushtet në vitin 2002, AKP gëzon një mbështetje deri në 30 për qind, e dyta pas republikanëve të CHP.

Ajo që e shqetëson Erdoganin këto kohë, është fakti që nëse ai humbet kontrollin e lojës, ditët e tij në pushtet mund të jenë të numëruara. A do të arrijë ai ta kapërcejë sfidën që po i vjen nga brenda? Ndërsa besimi për të si udhëheqësi i partisë po zbehet, rebelimi që ka mbërthyer AKP-në, po jep shenjat e një erozioni të fuqishëm.

Disa nga ish-figurat themeltare të partisë, janë hedhur tashmë në veprim. Ish-presidenti turk Abdullah Gul, dhe ish Ministri i Ekonomisë Ali Babaçan, janë angazhuar në formimin e një partie të re liberale të qendrës, që do të prezantohet në dhjetor.

Bulent Arinç, dikur një figurë e fuqishme dhe e guximshme në udhëheqjen e AKP-së, po dërgon mesazhe të forta publike në mbrojtje të kryebashkiakut kurd të shkarkuar, Ahmet Turk, dhe figurave kryesore të CHP, në kundërshtim me vijën e ashpër të Erdoganit.

Arinç po përballet me sulme nga kampi i Erdoganit. Por ai është qartazi i shqetësuar nga fakti se që të gjitha masat shtypëse që Erdogan  ika përdorur gjatë 7 viteve të fundit kundër opozitës dhe mediave kritike, mund të përdoren tani kundër Arinç dhe mbështetësve të tij.

Më pas është ish-kryeministrin Ahmet Davutoglu, një politikan tepër ambicioz në AKP, doktrina e politikës rajonale e së cilit, çoi në një dështim të madh. Retorika e tij e hapur kundër ish-shefit të tij, po e shkund nga themelet AKP-në. Vetë Erdogan ka pak hapësira manovrimi.

Ai e di se zgjedhjet e parakohshme, nuk janë një skenar i zbatueshëm.

Asnjë prej deputetëve aktualë të parlamentit, përfshirë këtu edhe kurdët, nuk janë të gatshëm ta mbështesin këtë lëvizje. Kjo ka të bëjë kryesisht me konformizmin:pagat e majme dhe privilegjet, e çojnë shumicën e opozitës tek qasja “të presim dhe të shohim”.

Teksa mes deptetëve të AKP, ekziston frika e humbjes së vendeve të tyre në parlament. Kjo e ndihmon Erdoganin të hapet drejt një koalicionit më të gjerë qeverisës. Sidoqoftë, një skenar mund të prishë lojën:Po sikur Babaçan dhe Gyl nga njëra anë, dhe Davutoglu nga ana tjetër, të bindin një numër të vogël por domethënës deputetësh të AKP-së të japin dorëheqjen, dhe të formojnë një grup të veçantë në parlament?

Kjo lëvizje do të ndryshonte gjithçka, dhe do të trondiste pozitat e Erdoganit. Askush nuk e di se çfarë do të sillte në fund, por ky skenar po fiton shumë terren. Një gjë është e sigurtë:Pavarësisht gjithçkaje, AKP, ashtu si partia në pushtet e presidentit të ndjerë Turgut Ozal dikur, po shkon drejt një përçarje të madhe./ Përshtatur nga CNA.al