LEXO PA REKLAMA!

SHKARKO APP

Bëj kujdes, se çfarë kërkon!

3 Maj 2017, 06:00, Aktualitet CNA

Të duash një gjë dhe të marrësh një gjë tjetër

Një ?pasojë e padëshiruar? është në vetvete është diçka ?kundër-intuitive?: ne kryejmë veprime të caktuara, pikërisht sepse duam të arrijmë rezultate të caktuara, apo jo? Megjithatë, gjërat nuk shkojnë gjithmonë siç ne presim, ose shpresojmë. Ndonjëherë, gjërat shkojnë edhe më mirë se sa kemi menduar. Ndonjëherë shkojnë ndryshe, dhe të tjera herë, edhe më keq.

Këto pasoja të padëshiruara janë shanse reale, atëherë kur situata në të cilën veprojnë individët, shoqëritë apo qeveritë, është dinamike dhe përfshin shumë variabla, të vështira për t?u analizuar, apo matur. Ose kur nxitimi për të marrë rezultate të menjëhershme, eklipson rreziqet afatgjatë. Apo kur në mes futet budallallëku njerëzor.

Ai që ka folur gjerësisht për pasojat e padëshiruara, duke e bërë shumë popullor këtë përcaktim, ka qenë shekullin e kaluar një sociolog brilant amerikan, Robert Merton. I njëjti që na ka dhuruar disa çelësa të tjerë, të dobishëm për të deshifruar ecurinë e gjërave: ideja e profecisë që vetëpërmbushet (self-fulfilling prophecy) dhe konceptin e modelit të rolit (role model).

Pozitivisht e papritura

Kur gjërat po shkojnë më mirë se sa pritej (dhe për fat të mirë, kjo mund të ndodhë), ne flasim për ?serendipity?-në: të përftosh diçka krejtësisht të papritur. Kristofor Kolombi zbuloi Amerikën, ndërkohë që kërkonte një rrugë për në Indi. Aleksandër Flemingu zbuloi penicilinën, antibiotikun e parë dhe një prej ilaçeve më të mëdhenj jetëshpëtues, pasi ndeshi në një myk, Penicillium notatum, i cili shkatërroi një nga kulturat e baktereve me të cilët ishte duke punuar.

Në kulmin e luftës së ftohtë, u mor vendimi për të krijuar Arpanet, një rrjet komunikimi mes shkencëtarëve të angazhuar për të luftuar rusët, në garën për pushtimin e hapësirës. Brenda dyzet vjetësh, dhe përtej çdo pritshmërie të mundshme, Arpaneti do të zhvillohej e do të bëhej Internet, hapësira virtuale në të cilën po takohemi tani, teksa lexoni këtë artikull.

Eshtë edhe historia e një pronari që rriti qiranë për dy qiramarrës. Rezultati i papritur ishte shpikja e Airbnb nga ana e të dyve, që vendosën të jepnin me qira tre dyshekët me ajër që kishin në shtëpi (prandaj edhe prefiksi Air).

Dhe kjo është historia e një të njohuri të cilët, duke u kthyer nga India, për një dokument i heqjes dorë të vogël tarifë ofruar nga linja ajrore për të marrë një fluturim overbooked, dhe në fluturimin tjetër plotëson njeriun i cili do të bëhet burri i saj.

Më kujtohet edhe historia e një të njohurës sime që, duke u kthyer nga India, refuzon për një kompensim të vogël të ofruar nga kompania ajrore një fluturim me avionin e tejmbushur, dhe fluturimin pasardhës takoi burrin që do të bëhej bashkëshorti i saj.

Efekti Kobra

Në raste të tjera, gjërat shkojnë ndryshe nga parashikimet, dhe rezultati pozitiv i pritshëm nuk ndodhë, ose zgjat pak, dhe mbart efekte anësore negative. Shembujt janë të pafund, dhe disa janë me të vërtetë të çuditshëm.

Për shembull: ndodhemi në Indinë koloniale dhe qeveria është e shqetësuar në lidhje me numrin e madh të gjarpërinjve në qarkullim. Pra, ajo ofron një shpërblim për këdo që vret një të tillë. Rezultati: Në fillim popullsia e kobrave ulet, por pas kësaj njerëzit fillojnë të rrisin kobrat, dhe më pas t?i vrasin për të marrë shpërblimin. Kur qeveria e kupton këtë, ajo pezullon pagesat. Tashmë kobrat nuk kanë vlerë, dhe ata që i rrisin, fillojnë t?i lënë të lirë. Në fund, numri i kobrave rritet dhe kjo histori bëhet e njohur si efekti KOBRA.

Osenjë tjetër shembull: në vitet tridhjetë të shekullit që kaloi, prohibicionizmi nuk arrin të reduktojë konsumin e alkoolit në Shtetet e Bashkuara, por nga ana tjetër rrit shumë biznesin e krimit të organizuar.

Por është edhe historia e Airbus 380, projektuar që jetë i pazhurmë, dhe kështu të përmirësojë komoditetin e pasagjerëve në fluturim. Problemi është se me heshtjen në aeroplan, ndjehen shumë më tepër zhurmat e tjera të bezdisshme: Uji në tualet, fëmijët që qajnë, njerëzit që gërhasin?

Ose rasti tjetër: fjalëkalimi i komplikuar duhet ta bëjë më të sigurtë lundrimin në Internet, dhe në të vërtetë është më i sigurt. Por, për shkak se fjalëkalimet janë të komplikuar, njerëzit e kanë të vështirë për t?i kujtuar, kështu që i shënojnë në copa letrash të cilat i lënë vërdallë, ose i shkruajnë të gjitha së bashku në një dokument të vetëm, duke e reduktuar si pasojë sigurinë.

Ndonjëherë, ata që në letër duken vendime shumë të mira apo të domosdoshme, prodhojnë rezultate të çoroditura. Si për shembull, efekti Streisand: jemi në vitin 2013, dhe Barbra Streisand ngre padi kundër një fotografi që, duke bërë filmime nga lart për arsye shkencore (po studionte erozionit bregdetar), shkrepi fotografi të vilës së saj dhe i vendosi në faqen e tij në Internet. Edhe pse foton e kishin parë vetëm gjashtë njerëz, Streisand akuzoi fotografin për shkelje të privatësisë. Rezultati: lajmi bën xhiron e botës. Streisand, ndër të tjera, humb gjyqin.

Ose një tjetër rast: Jemi në Japoni, dhe uiski ?Johnnie Walker Black Label? është shumë i vlerësuar dhe i shitur, si dhuratë tipike e korporatave, në kuadër të ritualit kombëtar të dhënies së dhuratave. Importuesi mendon mirë që të ulë çmimin për të fituar më shumë pjesë të tregut dhe të shpartallojë konkurrentët. Rezultati: me një çmim më të ulët, perceptimi i cilësisë bie, dhe bashkë me të edhe imazhi i produktit dhe shitjet.

Në lidhje me pasojat e papritura të inteligjencës artificiale është shprehur kohët e fundit Stephen Hauking, bashkë me Elon Musk dhe të tjerë. E njëjta gjë vlen për robotizimin.

Në fund: kur ata që vendosin dhe veprojnë nuk janë individët, por qeveritë, qoftë kur bëhet fjalë për taksa, politikë të jashtme, zhvillim ekonomik, imigrim, pasojat e padëshiruara mund të jetë dramatike dhe afatgjata. Eshtë një arsye për të mos besuar tek zgjidhjet e shpejta, dhe të thjeshta në dukje. Por vetëm në dukje. /bota.al

Lajmet e fundit nga